Môi trường là mẹ của sự sống

“Nước chậm tiến cất cánh tăng trưởng tất phải tận lực mà tận thu, tận diệt, tận khai thác, tận xuất khẩu… mọi tài nguyên môi trường. Hơn 20 năm thoát được cảnh đói nghèo, ngoảnh lại mới hốt hoảng: Nước mình sẽ là 1 trong 10 nước bị “ăn đòn” nặng nhất của biến đổi khí hậu và đang là 1 trong 10 quốc gia có chất lượng không khí và môi trường bẩn nhất thế giới. (…) Cái giá cho tăng trưởng quá lớn và không chỉ các thế hệ sau mà chính chúng ta phải trả tức thì”, họa sĩ - nhà lý luận phê bình Nguyễn Quân khẳng định.

Nhìn qua một lượt các tác phẩm triển lãm lần này, chúng ta dễ dàng nhận ra một diện mạo đa diện, chi tiết về thực trạng biến đổi khí hậu theo hướng xấu và ô nhiễm môi trường đến cùng cực. Tâm sinh lý của con người vốn dễ quen với hoàn cảnh sống, nên trước sự ô nhiễm và biến đổi diễn ra tuần tự theo năm tháng, cái cảm giác bị bình thường hóa dễ làm chúng ta dửng dưng, rồi nói câu mặc kệ. Chính các cây bút biếm họa, qua những góc nhìn có tính nhắc nhớ, phê phán… đã giúp chúng ta nhận ra được thực trạng xấu của chính mình.

Một điểm đáng chú ý của triển lãm năm nay là nhiều tác giả đã vượt qua tính chiến đấu thuần túy của tranh báo chí phê phán, hài hước để đạt đến tầm mức nghệ thuật, với ngôn ngữ phổ quát, quốc tế. Đơn cử như các tranh của Trần Quyết Thắng, Phạm Thanh Chung, Nguyễn Hữu Lộc, Trần Hải Nam, Trần Hữu Tài, Văn Quỳnh, Nguyễn Trung Liêm, Trịnh Minh Hướng, Nguyễn Thị Minh Hiển, Nguyễn Hữu Đức, Lý Trực Dũng, Lê Đức Tuấn Định, Trần Đỗ Quang… đều có thể đứng độc lập như tác phẩm hội họa thực thụ. Vài tác phẩm trong số này có thể in ra nhiều phiên bản để bán, vì những nơi công cộng có thể dùng trang trí, nó vừa là cách để bày tỏ chính kiến, vừa đạt đến tính thẩm mỹ cao.   

Điểm chung nhất mà các tác giả đạt đến, dù không ai chỉ đạo và bản thân họ cũng không nói ra, đó là: môi trường là mẹ của sự sống. Nguyễn Quân đã rất tinh tế khi nhận định rằng: “Đạo đức môi trường ngày nay quan thiết, trực tiếp hệt như các quan hệ đạo đức cốt lõi nhất: phu - phụ - tử. Biếm họa tất nhiên để cười, nhưng không chỉ để cười. Nó có thể là chính luận hùng hồn hay một bi hài kịch cười ra nuớc mắt. Dường như toàn cuộc thi và mỗi tác phẩm lần này đều bắt ta phải trả lời câu hỏi: Với tự nhiên, môi trường, chúng ta làm hiếu tử, hay là đao phủ?”.

Các họa sĩ đang hý họa cho khách đự triển lãm

Nhiều họa sĩ nhiệt thành hiến kế

Nhiều họa sĩ trăn trở rằng xã hội ngày nay đang có quá nhiều đề tài thời sự mà biếm họa chưa có cơ hội chạm đến, vì nhiều lý do, trong đó quan trọng nhất là thiếu đầu ra. Họa sĩ Satế tâm sự đại ý rằng, có những thứ báo chí không dám in vì họ sợ đụng chạm đến nhiều nơi, trong khi các cuộc thi thì có thể làm được, vì quy mô và sức tác động trực tiếp của nó ít hơn, nhẹ hơn.

“Hơn một thập niên gần đây biếm họa Việt Nam chỉ dám “chúi xuống” hoặc đi “hàng ngang” mà chưa dám “hướng lên”, nên thật sự nó mất đi sức chiến đấu và sự căng thẳng, hấp dẫn vốn có của thể loại này. Tôi rất nể trọng nỗ lực của báo TT&VH trong việc tổ chức giải thưởng này, nó rất có ích, nếu TT&VH đề cập đến những vấn đề nóng trong xã hội, chắc chắn sức tác động của giải còn ghê gớm hơn”, Satế nói.

Họa sĩ DAD và Cận cho rằng các chủ đề đang “hot” hiện nay là giáo dục, tham nhũng, BTC nên nghĩ tới cho các cuộc thi tiếp theo. Họa sĩ Hoàng Tố Diệu thì cho rằng ngay cả bóng đá Việt Nam cũng là một chủ đề hấp dẫn, vì nó là bộ môn thu hút nhiều sự quan tâm nhất hiện nay.

DAD cũng nói thêm rằng làm thế nào đó để tiết giảm hoặc kiếm thêm kinh phí giúp giải biếm họa được diễn ra thường niên thì chắc chắn sức tác động của nó còn thiết thực hơn nữa. Nhiều họa sĩ đồng tình với việc tổ chức trao giải vào khoảng rằm tháng Giêng thì nó sẽ nóng hơn; lúc đó thời tiết tại TP.HCM khá đẹp, có thể đưa tranh ra đường để nhiều người chiêm ngưỡng, bình luận.

Như Hà