50 năm vụ ám sát John F. Kennedy: Lật lại một nghi án làm sôi sục nước Mỹ

(giaidauscholar.com) - Đạo diễn Oliver Stone có một Trilogy (bộ ba) phim nổi tiếng về các Tổng thống Mỹ: JFK (1991), Nixon (1995), và W. (2008). Trong đó JFK (tên viết tắt của vị Tổng thống thứ 35 nước Mỹ, John Fitzgerald Kennedy), là phim thành công nhất về mặt thương mại lẫn nghệ thuật.

* Từ Jim Garrison đến Oliver Stone

Ngày 22/11/1963, Tổng thống John F. Kennedy bị ám sát tại thành phố Dallas, tiểu bang Texas. Lee Harvey Oswald – kẻ tình nghi số 1 bị bắt ngay sau đó, và bị buộc tội giết tổng thống. Chỉ hai ngày sau, nghi phạm Oswald bị Jack Ruby bắn chết ngay tại đồn cảnh sát Dallas. Tân Tổng thống Lyndon B. Johnson thành lập Ủy ban Warren, tiến hành điều tra vụ ám sát Kennedy.

Sau một thời gian điều tra, Ủy ban Warren và Hạ viện Mỹ đều đưa ra kết luận Oswald là thủ phạm. Nhưng có một người không nghĩ như vậy, đó là luật sư Jim Garrison của quận New Orleans. Sau một quá trình điều tra vô cùng phức tạp và nguy hiểm, Jim kết luận Oswald không hành động một mình, hoặc thậm chí không dính líu gì hết tới vụ ám sát. Hắn ta chỉ là nạn nhân của một âm mưu dàn xếp tinh vi. Điều này hoàn toàn trái ngược với những kết luận chính thức của chính phủ Mỹ.

Oliver Stone đã bắt tay thỏa thuận với Warner Brothers là họ sẽ bỏ ra 20 triệu USD sản xuất, với điều kiện là Hãng phim sẽ giữ lại tất cả các quyền đối với bộ phim. Stone phải nhanh chóng đi đến thoả thuận này, vì ông không muốn kịch bản đi lòng vòng tất cả các hãng phim, giảm tối đa nguy cơ rò rỉ dự án.

* Khi đạo diễn nghiêm túc còn hơn một sử gia

Vụ ám sát Kennedy luôn luôn có một ảnh hưởng sâu sắc với Oliver Stone: “Việc giết hại Kennedy là một trong những sự kiện mang tính bước ngoặt của thế hệ sau chiến tranh - thế hệ của tôi”. Stone gặp Jim Garrison và “quay” ông ta với hàng loạt các câu hỏi trong ba giờ. Stone ấn tượng với niềm tự hào và phẩm giá Garrison đến mức đã mời ông nhận đóng một vai quan trọng trong JFK sau này (vai Chánh toà Earl Warren - người đứng đầu Uỷ ban Warren - chịu trách nhiệm điều tra vụ ám sát Kennedy của chính phủ Mỹ).

Stone không muốn làm một bộ phim về cuộc sống của Jim Garrison, mà là câu chuyện đằng sau âm mưu giết Kennedy. Để tăng thêm sức nặng cho bộ phim, Stone mua thêm bản quyền cuốn’ book Crossfire: The Plot That Killed Kennedy (Bắn chéo cánh sẻ: Đó là âm mưu giết Kennedy) của Jim Marrs. Một trong những mục tiêu chính của Stone khi làmJFK, là muốn đưa ra một lời khẳng định bảo vệ kết quả điều tra của Jim Garrison, và bác bỏ báo cáo của Ủy ban Warren. “Để chống lại một huyền thoại, cần phải tạo ra một cuộc phản huyền thoại”, Stone nói.

Mặc dù cuốn sách của Jim Marrs thu thập được nhiều lý thuyết, Stone vẫn cảm thấy chưa đủ dữ liệu. Do đang bận làm hậu kỳ phim Sinh ngày 4 tháng 7, Stone thuê Jane Rusconi, sinh viên mới tốt nghiệp Đại học Yale, đứng đầu một nhóm gồm 24 nhà nghiên cứu có nhiệm vụ lắp ráp càng nhiều thông tin về vụ ám sát càng tốt. Tổng cộng trước khi bấm máy JFK, Stone đã đọc hai chục cuốn sách về vụ ám sát Kennedy, trong khi Jane Rusconi phải đọc khoảng... 100 đến 200 cuốn sách về đề tài này!

Từ những dữ liệu tổng hợp của Jane Rusconi, Oliver Stone mời Zachary Sklar – người đã biên tập cuốn Crossfire: The Plot That Killed Kennedy – viết kịch bản cùng với ông. Stone quyết định kịch bản JFK sẽ sử dụng cấu trúc kể chuyện độc đáo từ 2 bộ phim kinh điển: Rashomon (Lã Sanh Môn) của Akira Kurosawa (Nhật), và nhất là phim Z của Costa-Gavras (Pháp). Sklar đã bỏ ra 1 năm nghiên cứu và hoàn thành một kịch bản nháp dày 550 trang (viết cách quãng 3 dòng, để Oliver Stone có thể chỉnh sửa hoặc viết lại vào khoảng trống đó).

* Quy tụ dàn diễn viên hùng hậu

Ba lựa chọn đầu tiên của Oliver Stone cho vai diễn trung tâm, luật sư Jim Garrison, là Kevin Costner, Harrison Ford và Mel Gibson, và cả ba đều từ chối. Tuy nhiên, đại diện của Kevin Costnerlà Michael Ovitz lại rất thích dự án này, và ông đã giúp Stone thuyết phục Costner nhận vai này.

Trước khi nhận vai 2 tháng, Costner tiến hành nghiên cứu sâu rộng nhân vật Jim Garrison, bao gồm các cộng sự và đối thủ của vai diễn. Tháng 1/1991, Costner ký hợp đồng nhận vai này. Stone và dự án JFK còn may mắn hơn nữa khi hai tháng sau, bộ phim Khiêu vũ với bầy sói của Kevin Costner đã đoạt bảy giải Oscar, khiến sự hiện diện của anh trong phim JFK rất có sức thuyết phục trong mắt của nhà sản xuất.

Stone cũng dự đoán JFK sẽ khó thu hút khách, nên ông đã áp dụng cách chọn diễn viên của siêu phẩm sử thi Thế chiến thứ 2 mà ông yêu thích hồi còn bé, The Longest Day (1962). Đó là quy tụ thật nhiều ngôi sao vào bộ phim, kể cả chính lẫn phụ.

* Một siêu phẩm đầy gian nan với tiến độ quay kỷ lục

Phác thảo ban đầu của kịch bản dài 190 trang, dự định bộ phim sẽ dài đến 4 giờ rưỡi. Ngân sách sản xuất vọt lên 40 triệu USD, gấp đôi những gì Stone thoả thuận với Hãng Warner Bros ban đầu. Stone chạy khắp nơi để tìm thêm kinh phí, và ông đã gõ cửa Arnon Milchan (nhà sản xuất đã từng đoạt giải Oscar với phim Trung Đội do chính Oliver Stone đạo diễn). Arnon Milchan đồng ý bỏ ra phần còn lại để tạo thanh thế cho công ty ông mới thành lập, Regency Films. Stone phải cắt kịch bản xuống còn 156 trang để bộ phim chỉ còn độ dài 3 giờ.

Quyết định gây tốn kém nhất của bộ phim là quay những sự kiện quan trọng ngay tại chính nơi đã diễn ra. Bối cảnh khó khăn nhất là Trường lưu trữ sách Texas – nơi sát thủ Lee Harvey Oswald chĩa súng từ một cửa sổ tầng sáu và bắn chết Kennedy. Phải mất đến năm tháng đàm phán để được phép cải tạo lại nơi này cho giống với thời điểm 1963. Phải trả cho nhà trường 50.000 USD, nhưng đoàn phim chỉ được phép quay ở một thời điểm nhất định trong ngày, với chỉ 5 người được phép có mặt trong bối cảnh: Tổ quay 3 người, đạo diễn và diễn viên Gary Oldman (vai Lee Harvey Oswald). Tầng sáu giờ đã trở thành bảo tàng, nên chỉ được phép quay nội cảnh ở tầng năm.

Khu vui chơi giải trí Dealey Plaza – nơi diễn ra vụ ám sát Kennedy, các nhà sản xuất đã tốn 4 triệu USD để cải tạo lại cho giống với năm 1963, và trả một số tiền lớn cho Hội đồng thành phố Dallas để thuê cảnh sát định tuyến lại giao thông, khi phải đóng một số tuyến đường trong ba tuần. Stone chỉ có đúng 10 ngày để quay toàn bộ chuỗi sự kiện diễn ra ở đây.

Chỉ có Phòng Bầu dục được xây dựng lại một cách tỉ mỉ dựa trên các đoạn phim lưu trữ của Nhà Trắng trong nhiệm kỳ Tổng thống Kennedy. Tốn chi phí khoảng 70.000 USD để hoàn thành, nhưng nó chỉ xuất hiện trong phim khoảng tám giây phim và là màu đen trắng.

JFK dài 3 giờ với câu chuyện rất nặng về chính trị và điều tra, nhưng bộ phim thực sự rất cuốn hút và hấp dẫn nhờ Oliver Stone đã thay đổi cấu trúc nhịp điệu lúc dựng phim. Ông đã mời Hank Corwin, một biên tập viên của quảng cáo, giúp chỉnh sửa phim. Ông chọn Corwin vì “tâm trí hỗn loạn” của anh “hoàn toàn xa lạ với tư duy điện ảnh”. Corwin với khái niệm thương mại của phim quảng cáo đã kích thích các biên tập viên chuyên dựng phim điện ảnh “chỉ tư duy trong 30 hoặc 60 giây là phải tạo được sự chú ý nơi khán giả về điều mình muốn nói”. Thủ pháp dựng phim trong JFK thực sự rất độc đáo và khác biệt lúc ấy.

Một dự án cực kỳ khó khăn và phức tạp như JFK mà chỉ mất có 72 ngày quay. Tính luôn quá trình dựng phim và hậu kỳ cũng phức tạp không kém, nhưng bộ phim đã hoàn tất trước ngày phát hành 5 tháng.

* Bộ phim được Oliver Stone yêu thích nhất

Khi JFK còn đang quay, phóng viên mục an ninh quốc gia của tờ Washington Post, George Lardner đã xuất hiện trên bối cảnh, sau đó đã viết một bài bình luận gay gắt tấn công bộ phim, chỉ dựa trên dự thảo kịch bản đầu tiên ông ta đã đọc. Các tờ báo hàng đầu khác đã hùa theo tấn công với sự lên tiếng gay gắt của nhiều chính trị gia khi bộ phim phát hành. Sau buổi ra mắt phim JFK, nhiều tờ báo lớn của Mỹ đăng bài xã luận cáo buộc Stone đã bịa đặt bóp méo sự kiện lịch sử, bao gồm cả ẩn ý của bộ phim rằng Tổng thống kế nhiệm Lyndon B. Johnson cũng là một phần trong cuộc đảo chính giết Kennedy.

Sự tranh cãi càng dữ dội càng có lợi cho bộ phim. Bởi sau một khởi đầu chậm chạp tại các rạp chiếu, bộ phim dần dần ăn khách. Đạt doanh thu hơn 205 triệu USD trên các phòng vé toàn cầu. Trong lịch sử, chưa có bộ phim chính luận nặng nề như JFK lại thành công về doanh thu như vậy. JFK được đề cử tám giải Oscar (bao gồm Phim hay nhất) và giành được hai giải: Quay phim và Biên tập phim xuất sắc nhất.

Oliver Stone đã xem JFK như là siêu phẩm Bố Già của mình, và tuyên bố đây là bộ phim mà ông thích nhất trong sự nghiệp. Trong các bài bình luận, Stone luôn nói rằng quay phim về vụ giết Kennedy “có lẽ là hai tuần khó khăn nhất” của cuộc đời mình. Tuy nhiên, Stone cũng cho rằng điều đó là thời khắc mạnh mẽ nhất của ông. “Một sự dối trá kinh khủng đã được bịa đặt ra với chúng ta cách đây 28 năm. Tôi hy vọng rằng bộ phim này sẽ là bước đầu tiên trong việc sửa lại lời dối trá đó”, Stone đã phát biểu như thế khi lên nhận giải Quả Cầu Vàng đạo diễn cho phim JFK.

Bá Vũ
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần