Chấm dứt tình trạng 'cần bảo vệ khẩn cấp', Hát Xoan thành Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện

(giaidauscholar.com) - Hát Xoan Phú Thọ đã vinh dự trở thành là di sản đầu tiên được UNESCO đưa ra khỏi tình trang "cần bảo vệ khẩn cấp" để ghi danh tại Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

• Bài Chòi trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
• VIDEO: Hát Xoan và Bài Chòi được xem xét là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
• Vì sao Việt Nam có thể cùng nhận 2 danh hiệu Di sản từ UNESCO cho Hát Xoan và Bài Chòi?

Kết quả này được đưa ra vào lúc 10h52 sáng nay 8/12 theo giờ Hàn Quốc (tức 8h52 theo giờ Việt Nam), tại phiên họp của Uỷ ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 12 của UNESCO (diễn ra ở Jeju, Hàn Quốc). Trước đó, năm 2011, Hát Xoan Phú Thọ được UNESCO đưa vào danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Đây là trường hợp đầu tiên của UNESCO về việc chuyển một di sản từ tình trạng "cần bảo vệ khẩn cấp" sang danh sách di sản "đại diện của nhân loại". Trước đó, kể từ năm 2008, (khi UNESCO đưa ra danh sách những di sản cần bảo vệ khẩn cấp), chưa có tiền lệ nào cho điều này.

Được biết, tại Hội nghị của Uỷ ban liên chính phủ Công ước 2003 (của Unesco) vào năm 2015, Ủy ban đã thông qua quyết định đồng ý cho Việt Nam xây dựng hồ sơ, báo cáo để chuyển di sản văn hoá phi vật thể Hát Xoan Phú Thọ từ danh sách Di sản Văn hoá cần được bảo vệ khẩn cấp sang danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của Nhân loại. Tại Hội nghị tiếp theo vào năm 2016, UNESCO tiếp tục tái khẳng định điều này và quyết định sẽ xem xét hồ sơ, báo cáo của Việt Nam vào kỳ họp thứ 12 năm 2017 (đang diễn ra).

Theo đánh giá từ UNESCO, Hát Xoan Phú Thọ được đưa ra khỏi danh sách "cần bảo vệ khẩn cấp" vì những lý do sau:

- Báo cáo về tình trạng của di sản chứng tỏ rằng Hát Xoan không còn cần được bảo vệ khẩn cấp nữa vì những nỗ lực gần đây của cộng đồng địa phương và Chính phủ đã khôi phục đáng kể khả năng tồn tại của nó kể từ khi được ghi danh tại danh sách Di sản Văn hoá phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp năm 2011.

Ví dụ, năm 2009, bốn phường Xoan có khoảng 100 người hát và nhạc công hoạt động không thường xuyên, với hơn phân nửa là trên 60 tuổi. Ngày nay, các phường có gần 200 thành viên với độ tuổi trung bình là 35. Năm 2009, trong số 31 nghệ nhân cao tuổi nhất (tuổi từ 80 đến 104), chỉ có 7 người có khả năng trình diễn và truyền dạy các bài bản cổ của Hát Xoan. Ngày nay, tổng số 62 người kế nhiệm đã được đào tạo và đều được trang bị đầy đủ để dạy các bài bản của Hát Xoan. Số lượng thanh thiếu niên tham gia phát triển nhanh.

- Dự án bảo vệ và phát huy Hát Xoan Thủ tưởng Chính phủ Việt Nam phê duyệt đã thực hiện từ năm 2013 và sẽ được tiếp tục cho đến năm 2020, đã đóng một vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ và phục hồi di sản với sự hỗ trợ đầy đủ của cộng đồng. Các biện pháp bảo vệ kết hợp truyền dạy Hát Xoan, đào tạo về bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể, phục hồi không gian cần thiết để thực hành di sản, sưu tập các tài liệu văn học trên thực tế và công bố cho các mục đích giáo dục và giới thiệu di sản trong trường học. Bốn phường của những người thực hành Hát Xoan đã có những đóng góp to lớn cho việc bảo vệ Hát Xoan từ những năm 1980 cho đến nay. Kiến thức và việc thực hành liên tục của họ đã giúp khôi phục loại hình nghệ thuật này.

- Các phường Xoan và cộng đồng, các học viên và các tổ chức có liên quan đã tham gia tích cực vào việc chuẩn bị Báo cáo định kỳ quốc gia, nhiệt tình tham gia vào các cuộc phỏng vấn, thảo luận và hội thảo. Hơn nữa, di sản này đã được kiểm kê rộng rãi với sự tham gia của cộng đồng từ năm 2012 đến năm 2015, với các thông tin được cập nhật hàng năm. Việc kiểm kê bài bản của Hát Xoan cũng được thực hiện bởi Viện Âm nhạc Việt Nam thuộc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam.

Cùng với đó, theo Uỷ ban Liên Chính phủ, hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Hát Xoan Phú Thọ vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của Nhân loại đáp ứng những tiêu chí sau:

R.1: Những thực hành Xoan liên quan đến âm nhạc và ca hát có giá trị như một cách thờ cúng và bày tỏ lòng biết ơn đối với các vị vua Hùng. Là một hình thức nghệ thuật trình diễn diễn cộng đồng, Hát Xoan cung cấp cho cư dân tỉnh Phú Thọ cảm giác gắn kết, hòa hợp, tôn trọng lẫn nhau, thể hiện sự kế tục của di sản qua việc kết nối di sản sống với nhu cầu thực hành ngày nay Không có yếu tố nào của Hát Xoan không tương thích với các văn kiện quốc tế về quyền con người hoặc cản trở sự phát triển bền vững.

R.2: Do di sản này đã trải qua thời kỳ mai một nghiêm trọng trong thế kỷ XX và đã được khôi phục thành công nhờ vào những nỗ lực đáng kể của cộng đồng địa phương và các bên liên quan khác, việc đưa Hát Xoan vào danh sách này có thể là một ví dụ về một di sản được thực hành hiệu quả và tạo ra cảm hứng đối thoại với cộng đồng trên toàn thế giới về bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể.

R.3: Các nỗ lực được mô tả phải được xem xét trong khuôn khổ của dự án dài hạn về việc bảo vệ và phát huy Hát Xoan (2013-2020). Sự tồn tại của di sản này được đảm bảo bởi các cộng đồng, các nhóm và cá nhân liên quan thông qua các nghiên cứu và các nỗ lực nhằm phục hồi và truyền dạy, thu thập các bài bản Xoan, thành lập phường Xoan và tổ chức các câu lạc bộ Hát Xoan.

Các biện pháp bảo vệ được đề xuất là thực tế và khả thi, bao gồm: thành lập quỹ bảo vệ Xoan, hỗ trợ cho mỗi Hội Xoan, phục hồi không gian Xoan, tổ chức các các khoá tập huấn, các lễ hội có trình diễn Xoan, xuất bản sách, tài liệu về hát Xoan và xây dựng các chương trình truyền thông thường xuyên. Khảo sát về tính khả thi của di sản được thực hiện thường xuyên.

R.4: Quá trình xây dựng hồ sơ đề cử để miêu tả di sản  đã được tiến hành với sự tham gia tích cực của cộng đồng trong bốn phường Xoan. Tiến hành tham vấn giữa các học viên và Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ, Cục Di sản văn hoá, Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy Di sản văn hoá Việt Nam và Viện Âm nhạc Việt Nam. Điều này đã được chứng minh thông qua việc cung cấp các văn bản đồng thuận từ các thành viên cộng đồng và các cán bộ quản lý văn hóa của địa phương.

R.5: Di sản này đã được đưa vào danh mục Di sản Văn hoá Phi vật thể Quốc gia của Việt Nam năm 2012. Cùng với các cộng đồng liên quan, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ đã cập nhật việc kiểm kê Hát Xoan từ năm 2012 đến năm 2015.

Hát Xoan sẽ trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Phú Thọ cho biết, theo đúng kỳ hạn, hồ sơ hát Xoan đã được gửi tới Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.

Đáng chú ý, bên cạnh việc ghi danh Hát Xoan Phú Thọ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Ủy ban Liên Chính phủ cũng lưu ý Việt Nam không chỉ thực hiện các biện pháp bảo vệ và phát huy di sản như trong Hồ sơ đề cử vào danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của Nhân loại mà cần tiếp tục hoàn thành việc thực hiện kế hoạch bảo vệ di sản như đã được đề cập trong Hồ sơ đề cử vào Danh sách khẩn cấp năm 2011 và Báo cáo định kỳ quốc gia năm 2016

Trước trường hợp của Hát Xoan Phú Thọ một ngày, Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam cũng đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Sơn Tùng