(TT&VH) - Nhà Gươl nơi hội họp của cả làng và du khách có thể sống ở đây. Theo phong tục, mỗi gia đình sẽ đem ít thức ăn đến cho khách, và khách nên nếm tất cả các loại thức ăn, cũng như ăn của mỗi nhà một chút.
1. Trong tháng 4/2012, chúng tôi có dịp đi thăm một số làng người Cơ Tu ở hai huyện Đông Giang và Tây Giang, Quảng Nam.
Trước đây đi vào khu vực này không dễ, đèo núi hiểm trở bên sườn bắc của Tây Nguyên. Người Cơ Tu sống suốt các vùng A Lưới của Thừa Thiên Huế và các huyện Đông, Tây, Nam Giang của tỉnh Quảng Nam và thông sang đất Lào.
Nhà Đong, thôn Arởh, xã Lăng, huyện Tây Giang, Quảng Nam
Vào thời tiền sử, trước các tiểu vương quốc Champa, họ cũng như những sắc tộc ở Tây Nguyên khác sống từ các dẻo núi cao cho đến sát biển. Theo nhiều nhà nghiên cứu phương Tây và Việt Nam, người Champa đến, dần đẩy các sắc tộc đó lên Tây Nguyên. Quá trình đó có lẽ diễn ra cách đây hơn hai ngàn năm, mà người ta chỉ có các chứng cớ về văn hóa biển của người Tây Nguyên và ngôn ngữ Malayo – Polinesia được một số sắc tộc Tây Nguyên dùng, như người Ê-đê, người Gia Rai.
Người Cơ Tu nói hệ ngôn ngữ Môn – Khmer, còn gọi là người Cà Tu, Ca tu, Ca Tang, Gao, Hạ, Phương, hiện có khoảng 50.458 người (theo con số thống kê năm 1999 , và năm 2009 là 61.588 người sống ở các vùng trên cùng rải rác nhiều tỉnh khác ). Theo thống kê năm 1998, ở Lào có khoảng 14.700 người sống chủ yếu ở thượng nguồn sông Sê Kong.
2. Làng của người Cơ Tu không ở trên những đỉnh núi cao, hay địa thế cheo leo, mà thường nằm trên ngọn một quả đồi bằng phẳng gần sông suối. Họ không ở quá thấp để tránh lụt lội, nhưng bao quanh và gần làng luôn là các nguồn nước để tiện sinh hoạt và phòng thủ.
Làng có một nhà chính công cộng, giống như nhà rông của người Ba-na, nhưng gọi là nhà Gươl, còn mỗi họ trong làng có một ngôi nhà nhỏ hơn, nhưng cùng kiểu, gọi là nhà Đong.
Nhà Gươl, thôn Arởh, xã Lăng, huyện Tây Giang, Quảng Nam
Trước đây cả họ ở chung trong một nhà, nếu trong làng có năm họ tức là có năm ngôi nhà, nhưng hiện các gia đình nhỏ có xu hướng tách ra, hình thành những nhà nhỏ vây xung quanh, còn ngôi nhà cho dòng họ thường có vài ông ba già ở. Các ngôi nhà đều có mặt bằng hình ô van, và cả làng cũng được xếp theo hình như vậy, nên trông từ trên cao, làng người Cơ Tu giống như một sân bóng với năm sáu nếp nhà xếp đều đặn theo vòng ô van đó.
Khu làng văn hóa Cơ Tu của huyện Tây Giang và làng cổ Pơrning hiện tại còn giữ mô hình như vậy.
Nhà người Cơ Tu khi dựng bao giờ cũng lấy tâm là một cột cái cao nhất, đặt chính giữa, giống như người du mục dựng lều vậy. Từ cột cái đua ra theo chiều ngang với sáu cột phụ các bên rồi vài cột vách bên hai đầu, sau đó gách các đòn tay vào vì nóc. Tất cả đòn tay và cột xà chủ yếu là gác và buộc chứ không có mộng như kiến trúc gỗ đồng bằng Bắc bộ. Người ta dệt một mạng lưới bằng mây vô cùng tinh xảo đặt lên các đòn nóc, rồi lợp gianh, và xén bằng sao cho mái gianh ôm tròn lấy căn nhà sàn bên dưới. Một cửa chính được trổ ra phía sân trong của buôn làng, cửa phụ đi ở phía đầu.
Trong nhà đắp một khoang đất vuông làm bếp, các gian không chia ngăn, mà đại gia đình đều chung sống bên nhau và bên bếp lửa. Cầu thang có thể chỉ là một cây gỗ đẽo bậc, hoặc là một dàn dài trước ngưỡng cửa. Ngôi nhà được tỉa tót một cách cẩn thận khiến tự nó đã là một công trình nghệ thuật.
Nhà Gươl nơi hội họp của cả làng và du khách có thể sống ở đây. Theo phong tục, mỗi gia đình sẽ đem ít thức ăn đến cho khách, và khách nên nếm tất cả các loại thức ăn, cũng như ăn của mỗi nhà một chút.
Nhà Gươl ở huyện Tây Giang thường làm hai đầu cao hơn sàn chính, có thể ngủ ở đó như gường, hoặc thấp hơn làm hiên ra ngoài ngồi. Các thành lan can có chạm khắc hình đầu trâu và những con kỳ đà lớn. Trên các xà và diềm ngang dọc người ta cũng chạm khắc nổi nhiều hình nam nữ cách điệu như khối trừu tượng và các loại động vật núi rừng biển mà người Cơ Tu từng biết đến. Trên cột thì treo các đầu thú rừng đi săn.
Đầu trâu thềm nhà Gươl, thôn Arởh, xã Lăng, huyện Tây Giang, Quảng Nam. Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn
3. Sự phối hợp giữa chạm khắc nổi và những tấm ván lớn quầy quanh ngôi nhà Gươl khiến nó có vẻ như là một công trình sắp đặt mang tính siêu hình. Hình người ốp vào những ván dọc thường có hai cặp nam nữ, hai đầu nhà thành tám người, chân tay không tả kỹ mà tạo thành khối lớn với cơ thể. Thành lan can thay cho những chấn song cũng là những hình người múa đứng sát nhau liên tục nhưng mang tính hình học nhiều hơn.
Trái lại các động vật chim cá, cua, kỳ nhông, kỳ đà, trâu, voi, tê tê, rùa, thậm chí cả rồng và vài con vật gần đây người Cơ Tu biết đến được chạm khắc gần với hiện thực. Con trâu và con Kỳ đà dưới dạng con rồng lớn có vẻ là hai vật được ưa thích hơn cả và gắn với những nghi thức tế lễ nguyên sơ.
Định viết tên bài hát lên tiêu đề bài viết như thường lệ, nhưng nó hơi lạ và khác biệt, không theo lối quy định của cách viết đúng, sợ cho lên tiêu đề độc giả tưởng sai chính tả.
Sân khấu TP.HCM có một mảng kịch có thể nói là khá mạnh và kéo dài bền bỉ, đó là kịch kinh dị. Nhiều sân khấu đua nhau dựng vở và bán vé tưng bừng. Sau đó một thời gian, kịch kinh dị thoái trào chút xíu, nhưng rồi lại phát triển trở lại cho tới bây giờ.
Từ một ý tưởng nảy sinh trong bữa tiệc tối của 3 người đồng sáng lập cách đây 20 năm, YouTube đã phát triển trở thành một nền tảng video kỹ thuật số khổng lồ, trên đà vượt qua truyền hình cáp Mỹ về số lượng người xem trả phí.
XSMN 12/2: Xổ số miền Nam ngày 12/2/2025 gồm các tỉnh Cần Thơ, Đồng Nai và Sóc Trăng. Theo dõi kết quả XSMN hôm nay thứ Tư ngày 12/2 trên giaidauscholar.com.
Đội bóng chuyền nam Thể Công Tân Cảng tiếp tục khẳng định vị thế của mình trên sân chơi phong trào khi xuất sắc giành chức vô địch tại giải bóng chuyền nam thôn Quan Độ - Văn Môn - Yên Phong - Bắc Ninh.
Barcelona đã hoàn thành màn lội ngược dòng ngoạn mục tại Seville, giúp họ thu hẹp khoảng cách với đội đầu bảng Real Madrid xuống còn 2 điểm và chỉ kém Atlrtico, đội đứng thứ hai trên bảng xếp hạng 1 điểm.
Người ta bàn nhiều về cuộc đối đầu đầy duyên nợ giữa Real Madrid và Manchester City tại Champions League, lần thứ 5 chỉ trong vòng 6 năm. Người ta cũng nói về cuộc khủng hoảng của cả hai ông lớn ở mùa giải năm nay. Nhưng không thể bỏ qua được hai nhà quản lí lỗi lạc của hai đội: Pep Guardiola và Carlo Ancelotti. Họ là hai HLV tài năng bậc nhất trong lịch sử bóng đá, nhưng cũng rất thú vị vì đại diện cho hai trường phái quản lí rất khác biệt.
Trong bối cảnh bóng đá ngày càng trở nên khắc nghiệt với lịch thi đấu dày đặc, UEFA đang cân nhắc việc loại bỏ hiệp phụ ở vòng knock-out Champions League và đưa trận đấu đến luôn loạt sút luân lưu.
XSMB 11/2: Kết quả Xổ số miền Bắc hôm nay thứ Ba ngày 11/2/2025 quay thưởng lúc 18h10 được trực tiếp cập nhật nhanh nhất, chính xác nhất trên giaidauscholar.com.
Hoàng Đức chỉ bị chấn thương nhẹ, sẽ sớm tập luyện và thi đấu trở lại. Đây là tin không thể vui hơn với ban huấn luyện CLB Phù Đổng Ninh Bình cũng như HLV Kim Sang Sik ở đội tuyển Việt Nam.
XSVT 11/2: Xổ số Vũng Tàu được phát hành bởi công ty xổ số kiến thiết Vũng Tàu, quay thưởng vào lúc 16h10 thứ Ba hàng tuần. Trực tiếp kết quả XSMN cập nhật nhanh nhất trên giaidauscholar.com.
XSMN 11/2: Xổ số miền Nam ngày 11/2/2025 gồm các tỉnh Bạc Liêu, Bến Tre và Vũng Tàu. Theo dõi kết quả XSMN hôm nay thứ Ba ngày 11/2 trên giaidauscholar.com.
XSBT 11/2: Xổ số Bến Tre được phát hành bởi công ty xổ số kiến thiết Bến Tre, quay thưởng vào lúc 16h10 ngày thứ Ba hàng tuần. Kết quả XSMN hôm nay cập nhật nhanh nhất trên giaidauscholar.com.
