(TT&VH) - Nhà Gươl nơi hội họp của cả làng và du khách có thể sống ở đây. Theo phong tục, mỗi gia đình sẽ đem ít thức ăn đến cho khách, và khách nên nếm tất cả các loại thức ăn, cũng như ăn của mỗi nhà một chút.
1. Trong tháng 4/2012, chúng tôi có dịp đi thăm một số làng người Cơ Tu ở hai huyện Đông Giang và Tây Giang, Quảng Nam.
Trước đây đi vào khu vực này không dễ, đèo núi hiểm trở bên sườn bắc của Tây Nguyên. Người Cơ Tu sống suốt các vùng A Lưới của Thừa Thiên Huế và các huyện Đông, Tây, Nam Giang của tỉnh Quảng Nam và thông sang đất Lào.
Nhà Đong, thôn Arởh, xã Lăng, huyện Tây Giang, Quảng Nam
Vào thời tiền sử, trước các tiểu vương quốc Champa, họ cũng như những sắc tộc ở Tây Nguyên khác sống từ các dẻo núi cao cho đến sát biển. Theo nhiều nhà nghiên cứu phương Tây và Việt Nam, người Champa đến, dần đẩy các sắc tộc đó lên Tây Nguyên. Quá trình đó có lẽ diễn ra cách đây hơn hai ngàn năm, mà người ta chỉ có các chứng cớ về văn hóa biển của người Tây Nguyên và ngôn ngữ Malayo – Polinesia được một số sắc tộc Tây Nguyên dùng, như người Ê-đê, người Gia Rai.
Người Cơ Tu nói hệ ngôn ngữ Môn – Khmer, còn gọi là người Cà Tu, Ca tu, Ca Tang, Gao, Hạ, Phương, hiện có khoảng 50.458 người (theo con số thống kê năm 1999 , và năm 2009 là 61.588 người sống ở các vùng trên cùng rải rác nhiều tỉnh khác ). Theo thống kê năm 1998, ở Lào có khoảng 14.700 người sống chủ yếu ở thượng nguồn sông Sê Kong.
2. Làng của người Cơ Tu không ở trên những đỉnh núi cao, hay địa thế cheo leo, mà thường nằm trên ngọn một quả đồi bằng phẳng gần sông suối. Họ không ở quá thấp để tránh lụt lội, nhưng bao quanh và gần làng luôn là các nguồn nước để tiện sinh hoạt và phòng thủ.
Làng có một nhà chính công cộng, giống như nhà rông của người Ba-na, nhưng gọi là nhà Gươl, còn mỗi họ trong làng có một ngôi nhà nhỏ hơn, nhưng cùng kiểu, gọi là nhà Đong.
Nhà Gươl, thôn Arởh, xã Lăng, huyện Tây Giang, Quảng Nam
Trước đây cả họ ở chung trong một nhà, nếu trong làng có năm họ tức là có năm ngôi nhà, nhưng hiện các gia đình nhỏ có xu hướng tách ra, hình thành những nhà nhỏ vây xung quanh, còn ngôi nhà cho dòng họ thường có vài ông ba già ở. Các ngôi nhà đều có mặt bằng hình ô van, và cả làng cũng được xếp theo hình như vậy, nên trông từ trên cao, làng người Cơ Tu giống như một sân bóng với năm sáu nếp nhà xếp đều đặn theo vòng ô van đó.
Khu làng văn hóa Cơ Tu của huyện Tây Giang và làng cổ Pơrning hiện tại còn giữ mô hình như vậy.
Nhà người Cơ Tu khi dựng bao giờ cũng lấy tâm là một cột cái cao nhất, đặt chính giữa, giống như người du mục dựng lều vậy. Từ cột cái đua ra theo chiều ngang với sáu cột phụ các bên rồi vài cột vách bên hai đầu, sau đó gách các đòn tay vào vì nóc. Tất cả đòn tay và cột xà chủ yếu là gác và buộc chứ không có mộng như kiến trúc gỗ đồng bằng Bắc bộ. Người ta dệt một mạng lưới bằng mây vô cùng tinh xảo đặt lên các đòn nóc, rồi lợp gianh, và xén bằng sao cho mái gianh ôm tròn lấy căn nhà sàn bên dưới. Một cửa chính được trổ ra phía sân trong của buôn làng, cửa phụ đi ở phía đầu.
Trong nhà đắp một khoang đất vuông làm bếp, các gian không chia ngăn, mà đại gia đình đều chung sống bên nhau và bên bếp lửa. Cầu thang có thể chỉ là một cây gỗ đẽo bậc, hoặc là một dàn dài trước ngưỡng cửa. Ngôi nhà được tỉa tót một cách cẩn thận khiến tự nó đã là một công trình nghệ thuật.
Nhà Gươl nơi hội họp của cả làng và du khách có thể sống ở đây. Theo phong tục, mỗi gia đình sẽ đem ít thức ăn đến cho khách, và khách nên nếm tất cả các loại thức ăn, cũng như ăn của mỗi nhà một chút.
Nhà Gươl ở huyện Tây Giang thường làm hai đầu cao hơn sàn chính, có thể ngủ ở đó như gường, hoặc thấp hơn làm hiên ra ngoài ngồi. Các thành lan can có chạm khắc hình đầu trâu và những con kỳ đà lớn. Trên các xà và diềm ngang dọc người ta cũng chạm khắc nổi nhiều hình nam nữ cách điệu như khối trừu tượng và các loại động vật núi rừng biển mà người Cơ Tu từng biết đến. Trên cột thì treo các đầu thú rừng đi săn.
Đầu trâu thềm nhà Gươl, thôn Arởh, xã Lăng, huyện Tây Giang, Quảng Nam. Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn
3. Sự phối hợp giữa chạm khắc nổi và những tấm ván lớn quầy quanh ngôi nhà Gươl khiến nó có vẻ như là một công trình sắp đặt mang tính siêu hình. Hình người ốp vào những ván dọc thường có hai cặp nam nữ, hai đầu nhà thành tám người, chân tay không tả kỹ mà tạo thành khối lớn với cơ thể. Thành lan can thay cho những chấn song cũng là những hình người múa đứng sát nhau liên tục nhưng mang tính hình học nhiều hơn.
Trái lại các động vật chim cá, cua, kỳ nhông, kỳ đà, trâu, voi, tê tê, rùa, thậm chí cả rồng và vài con vật gần đây người Cơ Tu biết đến được chạm khắc gần với hiện thực. Con trâu và con Kỳ đà dưới dạng con rồng lớn có vẻ là hai vật được ưa thích hơn cả và gắn với những nghi thức tế lễ nguyên sơ.
Tranh "tròn" là cách gọi dân gian của loại tranh toàn cảnh, thường được sử dụng để thể hiện một sự kiện lớn có đông người, nhiều diễn biến, trải dài qua nhiều dấu mốc thời gian.
Kỳ thủ số một Việt Nam – Lê Quang Liêm – tiếp tục khẳng định đẳng cấp quốc tế khi giành huy chương vàng cá nhân bàn bốn tại Giải cờ nhanh đồng đội thế giới 2025, tổ chức từ ngày 11 đến 13/6 tại London.
Ngày 14/6, một nguồn tin từ cảnh sát Ấn Độ cho biết 279 thi thể đã được tìm thấy tại hiện trường vụ tai nạn máy bay, nơi chuyến bay mang số hiệu AI171 của Air India rơi xuống một khu dân cư tại thành phố Ahmedabad, bang Gujarat.
Báo chí và văn hóa doanh nghiệp đang ngày càng đóng vai trò trọng yếu trong việc xây dựng thương hiệu, phát triển năng lực cạnh tranh, duy trì sự bền vững của doanh nghiệp trong thời đại số.
Minh Hằng được chọn làm đại sứ hình ảnh cho Giải Pickleball Báo Người Lao Động lần 1 năm 2025. Ca sĩ có rất đông người hâm mộ này đã gây chú ý khi chơi môn thể thao đang rất phổ biến hiện nay, một phần để khuyến khích lối sống lành mạnh trong cộng đồng.
Liên hoan Phim Châu Á Đà Nẵng lần thứ Ba (DANAFF III), diễn ra từ ngày 29/6 đến ngày 5/7/2025, tiếp tục khẳng định vị thế là sự kiện điện ảnh thường niên duy nhất tại Việt Nam, với quy mô và chất lượng ngày càng chuyên nghiệp.
Ngày 14/6/2025, tại Khu du lịch Mộc Châu Island - Cầu kính Bạch Long, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La phối hợp với Đại sứ quán Ấn Độ tại Việt Nam tổ chức Ngày Quốc tế Yoga, với chủ đề "Vì một trái đất, một sức khỏe chung".
Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thuỷ văn Quốc gia, bão tiếp tục đổi hướng, di chuyển theo hướng Đông Bắc với tốc độ khoảng 15km/h, trên vùng biển phía Đông khu vực Bắc vịnh Bắc Bộ.
Tối 14 và 15/6, concert Anh trai vượt ngàn chông gai sẽ chính thức trở lại Hà Nội với chủ đề "Gai nước", quy tụ 33 anh tài hứa hẹn đem đến nhiều màn trình diễn mới mẻ, độc đáo và những bất ngờ dành cho khán giả.
Theo hãng thông tấn Fars, Iran đã tiến hành đợt không kích thứ ba vào sáng 14/6, theo giờ địa phương, tiếp theo sau hai loạt không kích được thực hiện trong đêm 13/6, nhằm đáp trả các cuộc tấn công của Israel nhắm đến các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran.
Theo thống kê sơ bộ của Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai và phóng viên TTXVN tại các địa phương, tính đến 10 giờ ngày 14/6, bão số 1 và mưa lũ đã 3 người tử vong tại Quảng Trị; 4 người mất tích do lũ cuốn trôi tại Quảng Bình...
Theo thông tin mới nhất từ Đại sứ quán Việt Nam tại Israel, đến sáng 14/6 chưa ghi nhận thiệt hại nghiêm trọng nào đối với người Việt tại Israel sau các đợt tấn công trả đũa bằng tên lửa đạn đạo của Iran nhằm vào Israel trong đêm 13, rạng sáng 14/6 (theo giờ địa phương).
Xung đột Trung Đông leo thang do các cuộc tấn công giữa Israel và Iran trong ngày 13/6 đã ảnh hưởng đến tâm lý các nhà đầu tư, đẩy dòng tiền vào các tài sản an toàn như đồng USD, trái phiếu chính phủ, trong khi giá dầu thô tăng vọt.
Ngày 28/5 vừa qua, ê-kíp các y bác sĩ của Bệnh viện Từ Dũ và Nhi đồng 1 (Thành phố Hồ Chí Minh) đã nỗ lực can thiệp bào thai, cứu sống thai nhi 22 tuần, nặng 600g, dị tật tim bẩm sinh phức tạp của một phụ nữ người Singapore.
Sáng 14/6, tại Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh được Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao chủ trì, phối hợp với các cơ quan Trung ương tổ chức Hội nghị toàn quốc tập huấn về tổ chức và hoạt động của tổ chức Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam, các đoàn thể chính trị ở cấp xã (mới).
