Giải Man Booker Quốc tế: Cuộc chơi lớn của các nhà xuất bản nhỏ

(giaidauscholar.com) - Man Booker Quốc tế - giải thưởng danh giá nhất nước Anh cho sách dịch - vừa công bố danh sách chung khảo. Và, danh sách ấy chính là lời khen ngợi nồng nhiệt tới các nhà xuất bản độc lập và có quy mô nhỏ.

• Chủ nhân giải Man Booker Quốc tế 2017 David Grossman - Bậc thầy kể chuyện phi hư cấu
• Lần đầu tiên Israel có tác giả thắng giải Man Booker Quốc tế
• Nữ văn sĩ Hàn Quốc vượt nhà văn Nobel để giành giải Man Booker quốc tế 2016

Thực tế cho thấy, rõ ràng các NXB độc lập này không ngại dịch và xuất bản văn học nước ngoài. Thậm chí, chính họ lại đang dẫn dắt cuộc chơi dịch thuật.

Man Booker Quốc tế - giải thưởng danh giá nhất nước Anh cho sách dịch - vừa công bố danh sách chung khảo với sáu cuốn sách, sáu ngôn ngữ khác nhau, hai tác giả từng đoạt giải trước đây và là lời khen ngợi nồng nhiệt tới các nhà xuất bản độc lập.

Tôn vinh “mối duyên” tác giả - dịch giả

Danh sách chung khảo lần này gồm 6 cuốn sách đến từ 6 ngôn ngữ khác nhau: Ả Rập, Pháp, Hungary, Hàn Quốc, Tây Ban Nha và Ba Lan. Chúng được lựa kỹ lưỡng từ danh sách sơ khảo gồm 13 cuốn.

Những đề cử này được đưa ra từ hội đồng năm giám khảo, đứng đầu là tiểu thuyết gia Lisa Appignanesi, cùng các nhà văn Hari Kunzru và Helen Oyeyem. Ngoài ra còn có nhà thơ – dịch giả Michael Hofmann và nhà báo Tim Martin. Và sắp tới, hội đồng chấm chung khảo sẽ gồm có Hang Kang và Deborah Smith – những người thắng giải năm 2016 cho bản dịch cuốn The Vegetarian (đã xuất bản ở Việt Nam dưới tên Người ăn chay) và László Krasznahorkai – người chiến thắng ở giải thưởng này vào năm 2015.

Người giành giải Man Booker Quốc tế năm nay sẽ được công bố vào ngày 22/5 tới, tại dạ tiệc ở bảo tàng Victoria & Albert ở London. Giải thưởng trị giá 50.000 bảng (khoảng hơn 1,6 tỷ VND) sẽ được chia đều cho tác giả và người dịch cuốn sách.

Quỹ Booker đã có một số cải tổ trong vài năm gần đây. Phần lớn dư luận tập trung chỉ trích vào thay đổi trong giải chính, Man Booker, ở điểm giải dường như “cống hiến” quá nhiều cho các nhà văn Mỹ. Tuy vậy, rất ít người để ý tới thay đổi ở mảng quốc tế.

Được giới thiệu từ năm 2005, Man Booker Quốc tế được coi giải “chị em” với Man Booker, ở khuôn khổ quốc tế. Ban đầu, giải trao hai năm một lần, tôn vinh toàn bộ các tác phẩm của một nhà văn còn sống thuộc bất cứ quốc gia, ngôn ngữ nào (miễn là tác phẩm của họ có bản tiếng Anh).

Ý định ban đầu là đáng quý nhưng như vậy, Man Booker Quốc tế chắc chắn sẽ bị lu mờ trên văn đàn thế giới trước giải Nobel Văn học. Thế nên, từ năm 2016, giải chỉ trao cho một cuốn sách duy nhất, được viết bằng ngôn ngữ khác tiếng Anh nhưng đã được dịch và xuất bản ở Anh.

Điểm khác biệt của giải còn ở chỗ nó nhấn mạnh vào sự cộng tác giữa tác giả và dịch giả, thậm chí chia đôi giải thưởng cho 2 người. Cách tập trung vào sự cộng tác này khiến giải trở thành một sự kiện thú vị trong lịch sử văn học.

Thúc đẩy xuất bản văn học dịch

Thực tế, cũng có những cuốn sách lọt vào bình chọn Man booker Quốc tế trở thành hiện tượng xuất bản thế giới như trường hợp nhà văn Italy Elena Ferrante, người có tác phẩm nằm trong danh sách chung khảo năm 2016, cùng dịch giả Ann Goldstein.

Tuy nhiên, khó có thể nói rằng trường hợp của Ferrante đã làm thay đổi thực trạng văn học dịch ở Anh. Thực tế cho thấy, cuộc chơi dịch thuật này vẫn chỉ đang nằm trong tay các NXB nhỏ và độc lập. Cũng như NXB Pushkin Press nói trên, một số NXB nhỏ đáng chú ý trong mảng văn học dịch là Tilted Axis Press và And Other Stories. Danh sách chung khảo năm nay cũng bị thống trị bởi các NXB độc lập, bao gồm hai cuốn từ NXB Tuskar Rock Press, và một từ các NXB MacLehose Press, Portobello Books, Oneworld và Fitzcarraldo Editions.

Vai trò của các NXB độc lập trong việc hỗ trợ dịch văn học được chính Man Booker Quốc tế đánh giá cao. Trong buổi công bố danh sách sơ khảo năm ngoái, tiểu thuyết gia Lisa Appignanesi phải thốt lên: “Tôi nghĩ chúng ta phải ngả mũ trước các NXB độc lập. Họ tốn nhiều tiền để dịch một tác phẩm khó xuất bản hơn và lại khó bán hơn”.

Giải thưởng này còn tạo ảnh hưởng trực tiếp tới phạm vi văn học dịch. Chiến thắng của Han Kang và Smith năm ngoái cho cuốn Người ăn chay có nghĩa là Smith có thêm một khoản quỹ nữa cho NXB nhỏ phi lợi nhuận của cô, Title Axis – đơn vị “có sứ mệnh thúc đẩy văn học quốc tế đương đại”. Đây quả là việc cần thiết khi năm 2015, theo The Booker, lượng văn học dịch tại Anh chỉ chiếm 1,5% về số lượng.

Như một số nhận xét, thị hiếu chung của người đọc hiện đang hướng về dòng tiểu thuyết tội phạm, còn những cuốn sách mang tính văn chương ít được chú ý hơn. Do vậy, sự tồn tại một giải thưởng như Man Booker Quốc tế vẫn là rất cần thiết!

Lần đầu tiên Israel có tác giả thắng giải Man Booker Quốc tế

Với tác phẩm mới nhất của mình, mang tên “A Horse Walks Into a Bar”, David Grossman là người Israel đầu tiên đoạt giải Man Booker Quốc tế, một trong những giải thưởng văn học quan trọng nhất thế giới.

Thư Vĩ (Tổng hợp)