Kỷ niệm 100 năm thành lập Thị xã Sơn Tây (1924 - 2024): Xúc động, tự hào mảnh đất quê hương

Sinh ra, lớn lên tại xứ Đoài - miền quê giàu truyền thống, mỗi người con nơi đây đều không khỏi tự hào về lịch sử quê hương, về những năm tháng gìn giữ và phát triển văn hóa, con người của biết bao thế hệ cha anh. 

Khi thời gian đã phủ lên vùng đất Sơn Tây những dấu ấn của lịch sử, chúng ta - những thế hệ cháu con - không khỏi nhớ về quá khứ để tiếp thêm những động lực xây dựng quê hương lớn mạnh, tươi đẹp hơn.

Sơn Tây - cái tên in hằn dấu son lịch sử

Vùng đất Sơn Tây xa xưa thuộc bộ Giao Chỉ - một trong 15 bộ của nước Văn Lang - Âu Lạc thời Hùng Vương - An Dương Vương. Sau này là một trong tứ trấn xung quanh kinh thành Thăng Long xưa, còn gọi là trấn Đoài (hay xứ Đoài).

Tháng 4 năm Kỷ Sửu (1469), triều đình Đại Việt có những điều chỉnh tổ chức hành chính: cả nước chia thành phủ Phụng Thiên và 12 thừa tuyên, bên dưới có các cấp châu, huyện, xã, trang, sách. Trong đó, thừa tuyên Quốc Oai đổi tên thành thừa tuyên Sơn Tây. Từ đó, địa danh "Sơn Tây" chính thức ra đời với tư cách là một đơn vị hành chính trực thuộc chính quyền trung ương của quốc gia Đại Việt.

Ngày mồng 4 tháng 4 năm Canh Tuất (1490), vương triều Lê Sơ xác định bản đồ toàn quốc, Quốc gia Đại Việt được phân chia thành 13 "xứ thừa tuyên" là đơn vị hành chính trực thuộc triều đình trung ương, trong đó có xứ thừa tuyên Sơn Tây. Trong khoảng niên hiệu Hồng Thuận (1509-1516), vua Lê Tương Dực đổi thừa tuyên Sơn Tây thành trấn Sơn Tây. Đến năm Tân Mão (1831), vua Minh Mệnh tiến hành cải cách hành chính, lập các tỉnh ở phía Bắc, trong đó trấn Sơn Tây đổi thành tỉnh Sơn Tây.

Đến ngày 21/4/1965, tỉnh Hà Đông và tỉnh Sơn Tây sáp nhập thành một đơn vị hành chính mới là tỉnh Hà Tây. Như vậy, "Sơn Tây" là tên gọi một đơn vị hành chính trực thuộc trung ương kéo dài gần nửa thiên niên kỷ, suốt từ năm tháng 4 năm Kỷ Sửu (1469) đến ngày 21/4/1965.

Ngày 30/12/1924, Thống sứ Bắc kỳ J.Krautheimer ký văn bản gồm 3 điều, trong đó quyết định thành lập một đơn vị hành chính mới làm thủ phủ của tỉnh Sơn Tây gọi là thị xã Sơn Tây gồm 17 đơn vị hành chính bản địa. Thị xã Sơn Tây thuộc tỉnh Sơn Tây với tư cách là đô thị kiểu phương Tây được chính thức thành lập. Từ năm 1924 đến nay, thị xã Sơn Tây đã trải qua nhiều lần thay đổi, mở rộng địa giới hành chính.

Địa danh "Sơn Tây" tồn tại với tư cách là một địa danh hành chính đã ghi những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Việt Nam từ thời trung đại đến hiện đại. Cho đến nay (năm 2024), địa danh hành chính Sơn Tây đã tồn tại 555 năm (1469 - 2024), địa danh hành chính thị xã Sơn Tây đã tồn tại 100 năm (1924 - 2024).

Dấu ấn 70 năm giải phóng Sơn Tây

Trong thời kỳ thực dân Pháp quay lại xâm lược (1946 - 1954), ngay từ ngày đầu, chúng đã chọn tỉnh Sơn Tây (cũ) là nơi tập trung xây dựng căn cứ quân sự nhằm khống chế toàn bộ khu vực đồng bằng sông Hồng, từ đó tiến công lên Việt Bắc, Tây Bắc. Pháp đã tập trung xây dựng ở đây một lực lượng binh lực mạnh, nhằm chia rẽ, cô lập lực lượng cách mạng với Nhân dân, biến thành nơi chỉ huy các vùng lân cận của tỉnh Sơn Tây.

Ngay trong sào huyệt của kẻ thù, Nhân dân Thị xã đã có nhiều hình thức đấu tranh với địch như chống càn quét, khủng bố và xây dựng cơ sở giúp cán bộ cách mạng hoạt động. Trong dịp Tết Nguyên đán Giáp Ngọ (đầu năm 1954), du kích xã Viên Sơn đã treo cờ trên cây găng ngã tư La Thành và trên cây gạo đầu làng Phù Sa, tung truyền đơn vào Rạp hát Thị xã gây hoang mang, dao động trong hàng ngũ ngụy quân, ngụy quyền của địch.

Cuối tháng 4 đầu tháng 5/1954, Tỉnh ủy Sơn Tây chỉ đạo phát triển hoạt động vũ trang sâu vào trong lòng địch, tập kích nhiều vị trí quanh thị xã như: Trạm gác Bảo Chính đoàn ở Chốt Nghệ (cửa ngõ từ Hà Nội đi Sơn Tây), bốt Commăngđô Phù Sa (xã Viên Sơn); đánh bốt Commăngđô ở Ái Mỗ (Trung Hưng); du kích xã Đường Lâm đánh, diệt gọn một trung đội địa phương quân của địch tại Cam Thịnh; bao vây, chặn đánh bọn lính Thổ tại gò Đồng Xấu, Đông Sàng, bốt Văn Miếu… Trong các trận đánh, đã bắt sống và giết chết hơn 50 tên, thu nhiều vũ khí, quân trang, quân dụng của địch.

17 giờ 30 phút ngày 7/5/1954, Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng. Tin chiến thắng ở Điện Biên Phủ nhanh chóng truyền về thị xã, làm cho địch ở Sơn Tây rất lo sợ, bối rối, đào, rã ngũ hàng loạt. Lợi dụng thời cơ đó, lực lượng binh vận của ta vận động binh lính bốt Jini Bến Tàu trói bọn chỉ huy, 40 tên địch đã ra hàng.

Đêm 16/7/1954, quân Pháp dùng đại bác từ Thành cổ và bốt Phù Sa liên tiếp bắn phá vào các xã Đường Lâm, Sơn Đông làm cho hàng chục người dân chết, bị thương, hàng trăm ngôi nhà bị cháy, đổ, hư hỏng nặng. Sáng ngày 17/7/1954, Pháp dùng xe tăng, xe cơ giới, bộ binh tấn công vào Đường Lâm giải vây bốt Văn Miếu, khai thông đường Sơn Tây - Trung Hà và đón quân từ Trung Hà rút về Thị xã. Bộ đội địa phương và du kích xã đã chống trả quyết liệt, đến chiều, chúng phải rút về cố thủ ở trung tâm Thị xã. Đây cũng là phản ứng cuối cùng báo hiệu giờ tận số của quân Pháp ở Sơn Tây.

Ngày 20/7/1954, Hiệp định Giơnevơ được ký kết. Ngày 27/7/1954, lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Thực hiện lệnh ngừng bắn, quân Pháp còn lại ở thị xã Sơn Tây được phép rút về Hà Nội để chuyển đi tập kết ở Hải Phòng trước khi rút vào miền Nam nước ta. Theo thỏa thuận giữa hai bên, ngày 05/8/1954, địch phải rút khỏi thị xã Sơn Tây. Nhưng trước sức mạnh áp đảo của quân ta và khí thế đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng Nhân dân Thị xã, quân đội Pháp phải rút khỏi Thị xã vào ngày 03/8/1954, chấm dứt sự đô hộ của thực dân Pháp trên đất Sơn Tây.

Từ đây, ngày 03/8 hàng năm trở thành ngày truyền thống vẻ vang của Đảng bộ, chính quyền, quân và dân thị xã Sơn Tây, đánh dấu thành quả một giai đoạn kháng chiến anh dũng quật cường, với ý chí sắt đá và tinh thần đoàn kết, sống chết vì quê hương, đất nước.

Trong các cuộc kháng chiến cứu nước, thị xã Sơn Tây có 14.970 nam, nữ thanh niên gia nhập quân đội và hàng ngàn thanh niên xung phong tham gia dân công hỏa tuyến. Thị xã Sơn Tây có 1.535 người con đã anh dũng hy sinh, 815 thương binh, 305 bệnh binh, 145 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, 09 đồng chí là lão thành cách mạng, 31 cán bộ tiền khởi nghĩa, trên 12.000 người được nhận Huân, huy chương kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ các loại. Đặc biệt, Nhân dân và cán bộ thị xã Sơn Tây, xã Đường Lâm, phường Viên Sơn, xã Cổ Đông và 01 cá nhân được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Giữ vững nền độc lập, phát huy truyền thống, con người Sơn Tây

Trải qua 100 năm thành lập, 70 năm được giải phóng hoàn toàn cho đến nay, đặc biệt là sau 38 năm thực hiện công cuộc đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân thị xã Sơn Tây đã đạt được những thành tựu toàn diện, to lớn và quan trọng, hoàn thành xuất sắc nhiều nhiệm vụ xây dựng, phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội, an ninh, quốc phòng.

Thị xã được Hiệp hội các đô thị Việt Nam bầu chọn là đô thị xanh - sạch - đẹp; năm 2006, được công nhận là đô thị loại III của Thành phố. Hằng năm, hầu hết các chỉ tiêu kinh tế - xã hội đạt và vượt kế hoạch đề ra. Thu nhập bình quân toàn Thị xã tính đến năm 2023 đạt 70 triệu đồng/người/năm. 6/6 xã đạt chuẩn nông thôn mới, Thị xã hoàn thành xây dựng nông thôn mới năm 2019, 3 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 1 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, tạo nên một diện mạo nông thôn với hệ thống cơ sở hạ tầng phát triển.

Các ngành thương mại, dịch vụ tài chính - ngân hàng, giáo dục, y tế, du lịch, khách sạn, nhà hàng phát triển mạnh. Nhiều sản phẩm du lịch của Thị xã được du khách đánh giá cao như: Du lịch trải nghiệm Ẩm thực truyền thống Bắc Bộ - Làng cổ Đường Lâm, giải thưởng Sản phẩm Du lịch bền vững ASEAN; Chương trình Tết làng Việt; Giải Vật dân tộc tranh cúp Phùng Hưng; Năm Du lịch Sơn Tây - xứ Đoài; khai trương và đưa vào hoạt động tuyến phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây; Đêm hội trăng rằm "Trung thu Thành cổ - Sơn Tây xứ Đoài"… thu hút đông đảo du khách và Nhân dân tham gia.

Thị xã có hai điểm du lịch đã được UBND thành phố công nhận là: Điểm du lịch Làng cổ Đường Lâm và điểm du lịch thôn Lòng Hồ, xã Kim Sơn. Năm 2023, Thị xã đón hơn 1.175.000 lượt khách du lịch đến với Sơn Tây, đây là con số lớn nhất từ trước đến nay khẳng định du lịch Sơn Tây đã được lan tỏa cả trong và ngoài nước; đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Thị xã. Đời sống Nhân dân được cải thiện rõ rệt, công tác an sinh xã hội được đảm bảo, tỷ lệ hộ nghèo liên tục giảm và đạt tỷ lệ thấp. Giáo dục - đào tạo phát triển tích cực cả về quy mô và chất lượng, đáp ứng nhu cầu học tập của Nhân dân.

Thị xã đã hoàn thành Quy hoạch phân khu ST1, cùng những định hướng phát triển đô thị vệ tinh cửa ngõ phía Tây Bắc Thủ đô với tính chất văn hóa, lịch sử, du lịch nghỉ dưỡng, đô thị xanh. Nhiều dự án trọng điểm và công tác chuẩn bị đầu tư hạ tầng khung, các tuyến giao thông huyết mạch được tập trung chỉ đạo quyết liệt. Các dự án sau khi hoàn thành sẽ tạo sự kết nối đồng bộ, đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và du lịch, dịch vụ, tạo nhiều cơ hội, tiềm năng phát triển đột phá của thị xã Sơn Tây. Chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng và an ninh được giữ vững. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp tiếp tục được đổi mới mạnh mẽ, có sức lan tỏa sâu rộng; tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm, nhiệm vụ khó và đạt kết quả tích cực với sự chung tay vào cuộc của cả hệ thống chính trị từ Thị xã đến cơ sở, sự ủng hộ của cộng đồng doanh nghiệp cùng Nhân dân toàn Thị xã. Sự hài lòng của người dân ngày càng được nâng lên.

Với những cố gắng, nỗ lực trong suốt 70 năm qua, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Sơn Tây đã vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân thời kỳ chống Pháp, Huân chương Lao động hạng Nhất, Nhì, Ba, Huân chương Độc lập hạng Ba và nhiều phần thưởng cao quý khác. Đảng bộ Thị xã nhiều năm được công nhận trong sạch, vững mạnh. Hàng nghìn tập thể, cá nhân được tặng thưởng nhiều Huân, Huy chương, Bằng khen, Bảng vàng danh dự các loại.

Những kết quả đạt được trong những năm qua là tiền đề để Đảng bộ, chính quyền, lực lượng vũ trang và Nhân dân thị xã Sơn Tây tiếp tục vươn lên, phát triển toàn diện hơn trong thời gian tới, thực hiện mục tiêu xây dựng Thị xã đến năm 2030 trở thành đô thị vệ tinh của Thủ đô Hà Nội, góp phần xây dựng Thủ đô "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại".

Thị xã Sơn Tây triển khai, tổ chức nhiều sự kiện chào mừng kỷ niệm

Chào mừng các sự kiện trọng đại của Thị xã gắn với kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô, nhằm thúc đẩy các hoạt động giao lưu hợp tác, xúc tiến đầu tư, tuyên truyền, quảng bá hình ảnh, văn hóa của Sơn Tây nói riêng và của Hà Nội nói chung tới bạn bè trong nước, quốc tế, đặc biệt góp phần tạo hiệu ứng lan tỏa, phát triển ngành công nghiệp văn hóa của Thủ đô và Thị xã, thị xã Sơn Tây đã, đang chỉ đạo tổ chức các phong trào thi đua, cùng với nhiều hoạt động, sự kiện tiêu biểu.

Cụ thể như: Trưng bày sinh vật cảnh, cổ vật; sưu tầm trao tặng hiện vật, tư liệu về mảnh đất, con người Sơn Tây; tổ chức cuộc thi tìm hiểu "Thị xã Sơn Tây - Lịch sử hình thành và phát triển"; biên tập, bổ sung và xuất bản cuốn sách "Sơn Tây - Hội tụ và lan tỏa văn hóa xứ Đoài"; sưu tầm, biên soạn cuốn sách "Các nhà khoa bảng tỉnh Sơn Tây"; hưởng ứng tham gia cuộc thi tìm hiểu về chủ đề 70 năm Giải phóng Thủ đô... Phối hợp xây dựng phim tư liệu "Sơn Tây - Đẹp mãi danh xưng", phim phóng sự "Sức lan tỏa của Nghị quyết 09 về phát triển công nghiệp văn hóa" sẽ được phát trên sóng của Đài Truyền hình Việt Nam, các chuyên trang, chuyên mục của Đài Phát thanh và truyền hình Hà Nội, báo, tạp chí của trung ương và Hà Nội.

Tổ chức khởi công, khánh thành một số công trình, dự án trọng điểm chào mừng; chỉnh trang lại các tuyến phố nội thị, Thành cổ, Sân vận động Thị xã, Văn Miếu Sơn Tây, các di tích trên địa bàn; vệ sinh môi trường khu vực bùng binh, đảo giao thông đường Vành đai 5, cầu Vĩnh Thịnh; xây, sửa nhà cho hộ nghèo, cận nghèo, hộ có hoàn cảnh khó khăn, thăm, tặng quà các gia đình chính sách, người có công, nhân chứng lịch sử; tổ chức sự kiện giới thiệu sản phẩm OCOP các tỉnh Đồng bằng sông Hồng và tôn vinh các sản phẩm đặc sản Hà Nội năm 2024; tổ chức giải Golf Sơn Tây mở rộng; liên hoan nghệ thuật quần chúng với chủ đề "Hà Nội niềm tin và hy vọng"; liên hoan tiếng hát cựu thanh niên xung phong Hà Nội năm 2024; liên hoan nghệ thuật cựu chiến binh Thủ đô lần thứ VI năm 2024; chương trình "Trung thu Thành cổ - Sơn Tây xứ Đoài" năm 2024; tổ chức nhiều hoạt động biểu diễn nghệ thuật tại sân khấu phố đi bộ và trong hội trường Trung tâm VHTT&TT từ nay đến Lễ kỷ niệm và đến hết ngày 10/10 kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô...

Đặc biệt, Lễ kỷ niệm 100 năm thành lập Thị xã Sơn Tây, 70 năm Ngày Giải phóng Sơn Tây và 555 năm danh xưng "Sơn Tây" dự kiến được tổ chức vào hồi 20h00 ngày 03/8/2024 (tối thứ Bảy) tại Sân khấu chính không gian Tuyến phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây (được truyền hình trực tiếp trên sóng H1 - Đài PT&TH Hà Nội). Điểm nhấn của Lễ kỷ niệm là màn trình diễn nghệ thuật "Sơn Tây - 555 năm hành trình lịch sử tô thắm tình người, tình đất" sử dụng công nghệ trình chiếu hiện đại 3D mapping để tái hiện lại lịch sử hình thành và các dấu mốc phát triển của thị xã. Nhân dịp này, Thị xã cũng sẽ vinh dự đón nhận các danh hiệu khen thưởng cao của Trung ương, Thành phố.

Kỷ niệm 100 năm thành lập thị xã Sơn Tây, 70 năm Ngày Giải phóng Sơn Tây, 555 năm danh xưng "Sơn Tây" là dịp chúng ta nhìn lại một chặng đường lịch sử vẻ vang, bước trưởng thành và phát triển để thêm tự hào và trách nhiệm với Sơn Tây; chung tay, góp sức đưa Thị xã vượt qua mọi khó khăn, thách thức, khơi dậy khát vọng đổi mới, sáng tạo, quyết tâm hoàn thành thắng lợi các nhiệm vụ chính trị năm 2024 và các chỉ tiêu, nhiệm vụ của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thị xã Sơn Tây lần thứ XXI, nhiệm kỳ 2020 - 2025, xây dựng thị xã Sơn Tây ngày càng giàu, đẹp, văn minh.