Nguyễn Quang Thiều: Người ngang qua cánh đồng hội họa

(giaidauscholar.com) - Duyên cớ đến với hội họa của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - hệt như một cuộc tình sét đánh. Chỉ một vệt màu vàng rực bừng lên bất chợt cũng đủ đánh thức tâm cảm của nhà thơ, cuốn đi theo những miên man trong thế giới của màu sắc. Kể từ ấy, Nguyễn Quang Thiều vẽ.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều: 'Chúng tôi đặt cược vào nhà văn trẻ'

Sáng 25/11, Đại hội Hội Nhà văn Việt Nam khóa X nhiệm kỳ 2020 - 2025 chính thức bế mạc. Theo kết quả Đại hội, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều được bầu làm Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Hữu Thỉnh đảm nhiệm cương vị cố vấn, còn hai Phó chủ tịch lần lượt là nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhà văn Nguyễn Bình Phương.

10h sáng nay, 7/1, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều sẽ ra mắt triển lãm cá nhân đầu tiên của mình mang tên Người thổi sáo tại Trung tâm Art Space (Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, số 42, phố Yết Kiêu, Hà Nội).

Duyên hội họa từ vệt vàng hoa cải

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều chơi thân thiết với nhiều họa sĩ tên tuổi như: Thành Chương, Lê Thiết Cương, Đào Hải Phong, Hoàng Phượng Vỹ… nhưng ông không bao giờ nghĩ mình có thể vẽ như một họa sĩ chuyên nghiệp.

Thế rồi, hội họa đến với Nguyễn Quang Thiều thật đơn giản, hệt như định mệnh. Năm 2005, một người bạn của nhà thơ là dịch giả, họa sĩ Phạm Long Quận từ Cuba về đã gửi tranh, toan và màu vẽ tại nhà ông. Một buổi trưa, lên sân thượng, ông lấy 1 tuýp màu bóp nhẹ lên toan. Một màu vàng lộng lẫy hiện ra và cuốn ông đi. Khi ấy Nguyễn Quang Thiều cảm thấy xúc động khôn cùng.

Màu vàng có sức quyến rũ vô cùng với Nguyễn Quang Thiều. Đó là một màu vàng gợi nhắc tuổi thơ và đã bao lần hiển hiện trong thơ ca, trong văn chương của ông

“Hồi học cấp 3, tôi thường đi men theo sông Đáy" - ông nhớ lại - "Vùng đất ven sông ấy là một vùng chuyên trồng rau cải. Đến những ngày cuối Đông, một màu hoa cải vàng rực hiển lộ. Và tôi, một cậu bé đi trong thế giới hoa vàng rực đó,để rồi sau này tôi viết Mùa hoa cả bên sông với những câu chuyện cũ và mới của sông Đáy”.

• Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều: 'Chúng tôi đặt cược vào nhà văn trẻ'
• Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều được bầu làm Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam khoá X

Với tác giả của Mùa hoa cải bên sông, màu vàng luôn gợi ra bao cảm xúc về một miền ký ức quê hương, xứ sở. “Mẹ tôi biết tôi mê hoa cải. Khi còn sống, mẹ vẫn thường trồng cải trong vườn. Năm nào cũng vậy, đến cuối năm, mẹ đều để dành hai đến ba luống cải ven tường. Khi hoa cải nở, mẹ luôn nhắn cho người con trai của mình biết, để tôi về quê xem hoa cải. Tôi đứng trước vườn trong một buổi chiều mùa Đông hanh, hoa cải dâng lên một màu vàng rực đẹp đến bàng hoàng” - ông nhớ lại.

Biết Nguyễn Quang Thiều chạm ngõ hội họa bằng một cơn bùng nổ sắc màu, họa sĩ Phạm Long Quận đã thúc giục nhà thơ vẽ, “vẽ đi, vẽ đi”. Như bị thôi miên, Nguyễn Quang Thiều vẽ…

Và chỉ 5 tháng, sau vào tháng 5/2005, Nguyễn Quang Thiều được nhà văn Hoàng Minh Tường lôi vào cuộc triển lãm có tên Nhà văn vẽcùng các nhà văn, họa sĩ Trần Nhương, Đỗ Minh Tuấn và Đoàn Lê. Trong triển lãm, nhà thơ trưng bày 14 bức, trong đó 3 bức tặng bạn bè và số còn lại đã bán hết. Số tiền bán tranh đã giúp ông xây một ngôi nhà nhỏ hai tầng ở làng Chùa cho bố mẹ.

Kể từ triển lãm Nhà văn vẽ, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều không vẽ và ông cũng nghĩ sẽ không bao giờ vẽ nữa. Bởi muốn vẽ thì phải học nhưng năm đó ông đã 48 tuổi, đã quá muộn để có thể đi học ở đâu đó về mỹ thuật. Thế là ông bỏ vẽ hoàn toàn trong suốt 7 năm.

Tình cờ vào một ngày của năm 2012, ông Trịnh Văn Sỹ, một thành viên của nhóm Nhân sỹ Hà Đông, mời mấy anh em đến nhà chơi. Vừa bước vào phòng khách nhà ông Sỹ, Nguyễn Quang Thiềusững người. Trước mắt ông là những bức tranh giấy ông vẽ từ 7 năm trước (năm 2005) hiện giờ được đóng khung treo trang trọng. Và câu chuyện ông Trịnh Văn Sỹ kể lại đã làm Nguyễn Quang Thiều xúc động khôn nguôi.

Mấy tuần trước khi mất, nhà thơ Dương Kiều Minh (nguyên Chủ tịch Hội VHNT Hà Tây) gọi ông Sỹ đến để đưa những bức tranh giấy của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều và nói: “Bác Thiều vẽ những bức tranh này và vứt đi. Tôi đã nhặt và giữ lấy. Bây giờ tôi không thể còn sống lâu được nữa. Tôi biết bác rất quý trọng bác Thiều nên đưa bác giữ”.

Nhà thơ Dương Kiều Minh là hàng xóm của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Họ thường ngồi uống trà với nhau vào những ngày nghỉ. Những lúc ấy, Nguyễn Quang Thiều hay lấy giấy ra vẽ rồi bỏ đi vì biết rằng đó chỉ là trò nghịch như của một đứa trẻ. Nhà thơ Dương Kiều Minh lặng lẽ nhặt những bức vẽ mà Nguyễn Quang Thiều bỏ đi và mang về giữ cẩn thận.

Cùng năm đó, ông Trịnh Văn Sỹ xây xong nhà thờ và có ý ngỏ muốn nhà thơ Nguyễn Quang Thiều vẽ tặng một bức tranh. Nguyễn Quang Thiều lưỡng lự vì đã bỏ vẽ 7 năm. Nhưng chiều bạn, ông đã đi mua chỉ một cái toan và một vài tuýp sơn dầu nhỏ bằng ngón chân cái. Ông đã vẽ bức Người thổi sáo. Và đến triển lãm cá nhân đầu tiên của mình, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cũng lấy tên Người thổi sáo.

Cõi mơ trong thế giới “Người thổi sáo”

Người thổi sáo vừa là tên triển lãm vừa là hình tượng nghệ thuật chủ đạo trong tranh của Nguyễn Quang Thiều. Hình tượng này liên quan đến một câu chuyện trong đời thật của nhà thơ.

Đó là những ngày tháng ông mang một nỗi phiền muộn mà không thể thoát ra.Một sáng có một người thổi sáo mù đi qua nơi ông ngồi uống cà phê ở thị xã Hà Đông. Ông nói người thổi sáo mù hãy thổi cho mình một khúc nào đó mà ông ta muốn thổi nhất. Người thổi sáo mù ấy đã nhìn ông rất lâu bằng đôi mắt mù và nâng sáo lên thổi. Giai điệu của khúc sáo ấy đã khiến cho những phiền muộn trong lòng ông bấy lâu đột nhiên tan biến.

Những tháng ngày sau, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đã luôn ngồi ở quán cà phê vỉa hè ấy để mong gặp lại người thổi sáo mù. Nhưng ông không bao giờ thấy ông ấy đi qua nữa.

“Khi âm nhạc từ ống sáo của người thổi sáo mù vang lên, phải nói rằng, thứ âm nhạc đócó thể rất vụng về nhưng nó đã thay đổi tôi" - ông nhớ lại - "Tiếng sáo của người thổi sáo mù giống như một chiếc chìa khóa, một cơn gió thổi nhẹ, một hạt mưa nhẹ lướt nhưng đã làm hạt cây chìm sâu trong bóng tối của lòng tôi được mở ra. Tôi đã sống khác đi”.

Tiếng sáo của người thổi sáo mù ám ảnh, đeo đuổi Nguyễn Quang Thiều trong mọi khoảnh khắc sáng tạo hội họa. “Tôi vẽ những bức tranh có hình ảnh cây sáo. Các ống sáo được vẽ đầu tiên, có đầy đủ nốt, sau dần có một số nốt và có cả những bức tranh những ống sáo không cần lỗ. Âm thanh mà những ống sáo mang đến là một thứ âm nhạc đặc biệt, sáo không lỗ nhưng vẫn có thể nghe thấy âm nhạc ngập tràn” - nhà thơ chia sẻ.

Trong tranh ông, tiếng sáo khi réo rắt khi du dương, lúc trầm, lúc bổng như gợi ra những âm thanh, những hơi thở của cuộc đời, của phận người nhưng ẩn sâu vẫn là khát vọng của người nghệ sĩ về một cuộc sống thanh bình, an yên biểu lộ trong những đường nét bay bổng và màu sắc ảo huyền.

Ngoài hình tượng người thổi sáo còn có rất nhiều hình tượng nghệ thuật khác được Nguyễn Quang Thiều chọn. Đó là hình tượng con chim gắn với tuổi thơ, biểu tượng của thiên nhiên và một thế giới thanh bình. Đó là bình gốm đã ăn sâu vào đời sống của nhà thơ, là ký ức về nếp nhà có căn bếp với những bình gốm, lọ sành ngập trong khói bếp. Tất cả những hình tượng của đời sống này theo đuổi Nguyễn Quang Thiều trong những sáng tác hội họa.

“Trong quan niệm của tôi có 3 bình gốm quan trọng. Một số tranh tôi cũng thường vẽ 3 bình này, gồm: Một bình đựng nước, một bình đựng chữ và một bình ngũ cốc. Chỉ với 3 bình đó, nhân loại sẽ tạo thành những con người, tạo thành nhân loại, tạo thành văn hóa. Nếu thế gian có tàn lụi, không còn bất kể thứ gì, chỉ cần một người mang đến cho tôi 3 bình ấy, tôi có thể xây dựng lại mọi thứ trong một tinh thần mới”.

Có thể nói, Người thổi sáo là một thế giới trong giấc mơ. Ví dụ như bức tranh Cậu bé làng Chùa, ông vẽ một cậu bé trong sáng, đang ngước lên nhìn một cái cây đầy những chùm quả tỏa sáng và một con chim đỏ rực đuôi dài đến sát đất và ở dưới là ngũ cốc và đồ gốm. Ông tâm sự: "Cũng giống như người đời mơ về một cuộc sống thanh bình. Tôi cũng vậy, tôi chỉ mơ về một cuộc sống thanh bình, với những màu xanh lam, màu vàng của lúa, màu đỏ của con chim thần. Bức tranh Cậu bé làng Chùa được triển lãm lần đầu tiên vào năm 2005, được nhiều người yêu thích và được bán trôi nổi trên thị trường, mặc dù tôi không phải là một tên tuổi trong hội họa”.

Danh họa bậc thầy Picasso từng nói: “Những sự tình cờ hé lộ con người”. Có lẽ con người hội họa của Nguyễn Quang Thiều cũng được hé lộ từ những sự tình cờ. Nguyễn Quang Thiều chạm ngõ hội họa từ chỉ một vệt màu vàng và cũng được hội họa cất tiếng gọi trở lại khi những bức tranh của chính mình được lưu giữ bởi một người hàng xóm liên tài. Có lẽ, những sự tình cờ này đã dẫn nhà thơ Nguyễn Quang Thiều vào thế giới của màu sắc và ông biết ông không bao giờ có thể rời xa thế giới ấy được nữa. Để rồi nhà thơ chắc nịch khẳng định: “Tôi không phải là một họa sỹ mà chỉ là kẻ bị màu sắc thống trị”.

Công Bắc