Sản xuất lúa gạo ít Carbon - Phát triển bền vững của ngành gạo Việt Nam

Dự án Các Trung tâm đổi mới Sáng tạo Xanh (GIC) tại Việt Nam là một phần của Chương trình toàn cầu "Các Trung tâm Đổi mới Xanh Ngành Nông nghiệp và Thực phẩm" (GIC) thuộc Sáng kiến Một Thế giới - Không còn nạn đói (SEWoH) của Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển Liên bang Đức (BMZ).

Dự án Các Trung tâm đổi mới Sáng tạo Xanh (GIC) được Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chính thức phê duyệt triển khai giai đoạn từ 2021 - 2025 trên địa bàn Thành phố Hà Nội, Hồ Chí Minh và 6 tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long (An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Hậu Giang và Sóc Trăng- là những vùng trọng điểm trồng lúa gạo và xoài của Việt Nam) gắn với Chương trình sản xuất lúa gạo ít Carbon - Phát triển bền vững của ngành gạo nước ta.

Thách thức lớn - GIC đạt được hầu hết các mục tiêu đề ra

Biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất lúa, với xâm nhập mặn làm giảm 10-15% năng suất trung bình, tác động tiêu cực đến đời sống nông dân. Do đó, ngành lúa gạo cần tìm ra những giải pháp canh tác bền vững để giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ tài nguyên cho tương lai.

Gạo ít carbon được sản xuất nhờ phương pháp canh tác thân thiện với môi trường như tưới ngập khô xen kẽ và sử dụng giống lúa chịu hạn, giúp giảm phát thải khí nhà kính và tiết kiệm nước tưới. Nghiên cứu của GIC cho thấy những kỹ thuật này có thể giảm phát thải khí metan lên đến 63% và tiết kiệm nước tưới từ 28-30%. Ngoài giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, sản xuất gạo ít carbon còn mang lại lợi ích kinh tế, với năng suất lúa tăng từ 5-10% và giảm chi phí đầu vào, giúp nông dân cải thiện thu nhập và giảm áp lực tài chính.

Để nhân rộng tác động tích cực của Farmer Business School (FBS) và triển khai Chương trình đào tạo nghề "Kinh doanh nông nghiệp", năm 2024, Dự án GIC tổ chức 3 lớp đào tạo cho 90 giảng viên nguồn. Tính đến cuối năm 2024, Dự án đã đào tạo tổng cộng 358 giảng viên nguồn (bao gồm 32% là nữ và 25% dưới 35 tuổi), qua đó tạo nguồn nhân lực để duy trì và mở rộng các đổi mới sáng tạo sau khi Dự án kết thúc.

Bà Sonja Esche, Trưởng nhóm nông nghiệp của Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ), đánh giá dự án Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh đã đạt được kết quả ấn tượng vượt kỳ vọng. Bà nhấn mạnh hai khía cạnh thành công chính của dự án.

Thứ nhất, dự án đã áp dụng một cách tiếp cận toàn diện trong đổi mới sáng tạo ở cấp độ sản xuất, với việc xây dựng và điều chỉnh tài liệu đào tạo cho hơn 500 giảng viên nguồn, từ đó tiếp cận hơn 22.000 nông dân với công nghệ và thực hành mới. Đây được xem là một thành tựu đáng chú ý.

Thứ hai, mối liên kết của dự án không chỉ dừng lại ở sản xuất mà còn mở rộng sang khía cạnh kinh doanh và tư duy kinh doanh, thông qua việc tổ chức Lớp học Kinh doanh cho Nông dân (Farmer Business School). Phương pháp này giúp nông dân nâng cao tư duy kinh doanh, đóng góp vào thành công chung.

Sản xuất 1 triệu ha lúa ít phát thải gắn với chuyển đổi phương thức canh tác ở ĐBSCL

Chính phủ Việt Nam đã đặt mục tiêu phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, ít phát thải carbon tại ĐBSCL vào năm 2030. Mục tiêu này nhằm đáp ứng nhu cầu xuất khẩu gạo sang các thị trường khó tính và gia tăng giá trị cho ngành nông sản. Để thực hiện, nhiều mô hình sản xuất gạo ít carbon đã được triển khai ở các tỉnh như Cần Thơ, Đồng Tháp, Sóc Trăng và Kiên Giang, giúp tăng năng suất và giảm tác động từ biến đổi khí hậu.

Ngoài ra, dự án GIC (Các Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh) được Chính phủ Đức hỗ trợ nhằm đào tạo nông dân về kỹ thuật canh tác bền vững và kết nối họ với doanh nghiệp, tạo ra chuỗi giá trị ổn định. Các dự án hạ tầng như cống ngăn mặn và kênh dẫn nước cũng được thực hiện, đóng góp vào việc kiểm soát lũ và giảm thiệt hại từ biến đổi khí hậu, đảm bảo nguồn nước tưới cho hàng triệu hecta lúa, với ví dụ điển hình là hệ thống cống ngăn mặn Cái Lớn - Cái Bé ở Kiên Giang.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan nhấn mạnh sự cần thiết phải chuyển từ tư duy sản xuất lúa gạo sang tư duy kinh tế lúa gạo, tập trung vào chất lượng, giảm phát thải và tăng trưởng xanh để định vị lại ngành hàng lúa gạo trong bối cảnh biến đổi khí hậu, biến động thị trường và xu thế tiêu dùng xanh. Kế hoạch đặt ra mục tiêu đến năm 2025, 13 tỉnh thành ĐBSCL sẽ trồng 180.000 ha lúa phát thải thấp và thí điểm cấp tín chỉ carbon. Đến 2030, sẽ mở rộng thêm 820.000 ha lúa phát thải thấp, với mục tiêu bán tín chỉ carbon đạt 2.500 tỷ đồng/năm.