Trò chuyện đầu Xuân với Nhà văn Nguyễn Quang Thiều: Mọi hoàn cảnh đều tạo ra cơ hội cho sự sáng tạo

(giaidauscholar.com) - Theo thông lệ gần đây, cứ vào Rằm tháng Giêng hàng năm là Ngày thơ Việt Nam được tổ chức ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám và ở nhiều tỉnh thành. Năm quavà năm nay, mặc dù hoạt động này không thể diễn ra vì đại dịch Covid- 19, nhưng vào dịp này,chúng ta cũng không nên bỏ qua việc nhìn lại văn học nước nhà.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều: 'Chúng tôi đặt cược vào nhà văn trẻ'

Sáng 25/11, Đại hội Hội Nhà văn Việt Nam khóa X nhiệm kỳ 2020 - 2025 chính thức bế mạc. Theo kết quả Đại hội, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều được bầu làm Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Hữu Thỉnh đảm nhiệm cương vị cố vấn, còn hai Phó chủ tịch lần lượt là nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhà văn Nguyễn Bình Phương.

Đó là lý do để Thể thao và Văn hóa (TTXVN) có cuộc trò chuyện với Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều.

* Với cương vị Chủ tịch, ông đánh giá như thế nào về hoạt động trong một năm vừa qua của Hội Nhà văn nói riêng và đời sống văn học - nghệ thuật nói chung?

- Một năm đối với một nền văn học là một khoảng thời gian rất ngắn. Cái được của năm nay không chỉ nằm ở nội tại năm nay mà được tích tụ, chuẩn bị từ nhiều năm trước. Song, năm 2020 cũng có nhiều điều đáng nhớ.

Năm vừa qua, Hội Nhà văn Việt Nam đã trao giải thưởng tiểu thuyết lần thứ 5. Có lẽ đây là một trong những lần trao giải thưởng tiểu thuyết ấn tượng. Nổi bật trong giải thưởng lần này phải kể đến 2 tiểu thuyết viết về lịch sử được chú ý là: Từ Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai và Gió bụi đầy trời của Thiên Sơn.

Giải thưởng Hội Nhà văn năm 2020 cũng trao cho những tác phẩm đặc biệt. Ở thể loại văn xuôi, giải thưởng được trao cho cuốn Gánh gánh… gồng gồng…của tác giải Xuân Phượng đã hơn 90 tuổi. Đó là một cuốn sách phi hư cấu, đầy hấp dẫn, đầy thuyết phục, viết về cả một cuộc đời nhưng tác giả đã biết chọn chi tiết trong cách viết để chắt lọc. Ở thể loại thơ, giải thưởng được trao cho tác giả Trần Kim Hoa với tập Bên trời, một nhà thơ đầy nữ tính với những câu thơ đằm thắm, tinh tế và nhiều mới lạ.

Bên cạnh đó, Hội Nhà văn Việt Nam còn trao giải thưởng tôn vinh những tác giải viết về biên giới, hải đảo. Nhiều cuộc thi khác như: Cuộc thi truyện ngắn trên Tạp chí Nhà văn và Tác phẩm, cuộc thi thơ trên báo Văn nghệ,… cho thấy những giải thưởng được trao trong năm 2020 của Hội Nhà văn Việt Nam đã tạo ra những dấu ấn quan trọng.

Nhìn từ những giải thưởng được trao trong năm qua, văn học đang bắt đầu chuyển mình, có chiều sâu và chứa đựng sự mới mẻ đặt trong sự chuyển động của đời sống văn học nghệ thuật nói chung. Đến năm 2021, rộng ra là nhiệm kỳ 5 năm tới, Hội Nhà văn Việt Nam chắc chắn có nhiều sự kiện, nhiều cách thức để làm cho đời sống văn học trở nên rộng lớn, sâu sắc hơn và tác động vào đời sống nhiều hơn.

Ngoài ra, năm 2020 còn có một sự kiện tuy không liên quan đến những tác phẩm nhưng trực tiếp liên quan đến đời sống văn học nghệ thuật, khi Đại hội Hội Nhà văn khóa X nhiệm kỳ 2020 - 2025 mang đến một không khí mới. Một đại hội chứng kiến sự chuyển giao thế hệ đầy hi vọng.

* Như nhiều lĩnh vực khác, đời sống văn học - nghệ thuật của nước ta trong năm qua chịu ảnh hưởng ít nhiều của đại dịch Covid-19. Theo ông,điều này có khiến chất lượng hoạt động sáng tạo văn chương nghệ thuật bị giảm sút?

- Một năm đầy biến động với diễn biến phức tạp của đại dịch Covid-19 chỉ có thể ảnh hưởng đến đời sống văn học ở hai mặt. Thứ nhất là ảnh hưởng trong việc tổ chức các hoạt động văn học - nghệ thuật trên toàn quốc, do hạn chế tụ tập đông người. Cũng như ngày thơ Việt Nam lần thứ 19 - Xuân 2021, Hội Nhà văn Việt Nam sẽ tạm dừng tổ chức bởi vấn đề đại dịch Covid-19 chưa được kiểm soát một cách trọn vẹn. Việc dừng lại này cũng là để ban tổ chức tư duy về một ngày thơ thật kỹ lưỡng hơn, thật trọn vẹn và thực tế hơn tác động vào đời sống mạnh mẽ hơn.

• Nguyễn Quang Thiều: Người ngang qua cánh đồng hội họa
• Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều: 'Chúng tôi đặt cược vào nhà văn trẻ'
• Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều được bầu làm Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam khoá X

Mặt khác đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến việc các nhà xuất bản, các nhà sách tổ chức các hoạt động giao lưu giữa tác giả và bạn đọc giảm đi một cách đáng kể. Thế nhưng may mắn là chúng ta đã sống trong thời đại 4.0, các nhà xuất bản vẫn hoạt động và sách vẫn được bán online.

Nhưng cũng chính đại dịch Covid -19 cũng tạo ra những khoảng thời gian tĩnh lặng hơn, không ồn ào để mỗi nhà văn ngồi trong ngôi nhà của mình để nghĩ lại, để xem xét lại, để tư duy lại những con đường sáng tác trước đó và tư duy cho một tác phẩm mới trong tương lai. Tư duy luôn chuyển động trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào, chỉ có những hoạt động bề mặt có thể giảm đi. Đối với nhà văn, mọi hoàn cảnh đều tạo ra cơ hội cho sự sáng tạo, cho tư duy và cho sự suy ngẫm.

* Với nhiều tác phẩm giá trị được gặt hái từ các giải thưởng, ông có thể đưa ra đánh giá của mình về chất lượng sáng tác văn học trong một năm vừa qua?

- Tất cả những tác phẩm gặt hái được trong năm qua cho thấy sự sáng tạo đã bắt đầu được đẩy cao về chất lượng và bắt đầu chạm vào những vấn đề của cuộc sống. Ví dụ như những vấn đề cũ trong của lịch sử được tác giả Trần Thùy Mai viết bằng một cách nhìn khác, một thi pháp khác để tạo lên một Từ Dụ thái hậu có tiếng vang. Cũng như trong cách nhìn vào lịch sử hiện đại, Gió bụi đầy trời của nhà văn Thiên Sơn lại chọn đề tài vô cùng khó khăn, một đề tài hay được đặt trong dấu ngoặc kép với sự nhạy cảm. Nhưng nhà văn đã dám tiếp cận đề tài với một lòng tự tin, tự tin về thái độ với lịch sử, tự tin vào sự đánh giá công bằng với lịch sử.

Nếu như trước đây, những tác phẩm viết về lịch sử chủ yếu khai thác lịch sử các triều đại cách đây hàng trăm năm thì hiện nay, nhiều tác giả đã bắt đầu chọn lịch sử hiện đại làm đề tài, thậm chí có những nhân vật lịch sử còn sống cũng được chọn để viết. Điều này cho thấy sự chuyển động lớn của đời sống sáng tác văn học.

Đồng thời, giới sáng tác hiện nay bắt đầu coi trọng và nghiêng hơn về phía văn học phản ánh chân thực câu chuyện của cá nhân trong đời thực, chứ không chỉ dừng lại ở hình thức sáng tác văn học sáng tạo, thông qua các thể loại như hồi ký, nhật ký. Ví dụ như cuốn sách Nhật ký phi công tiêm kích của Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Đức Soát, chỉ qua câu chuyện của một nhân vật phi công tiêm kích có thể thấy được toàn bộ một lát cắt của lịch sử Không quân Việt Nam. Hay hồi ký Gánh gánh… gồng gồng… của tác giả Xuân Phượng, khi đọc thấy lại được một trí thức, một con nhà dòng dõi đã ở lại và đi cùng với cách mạng, với nhân dân trong suốt những thăng trầm của lịch sử mà ở đó giá trị con người được hiển lộ sâu sắc.

Tóm lại, bằng các thi pháp, các phương pháp, các thể loại khác nhau, văn học bắt đầu có sự chuyển động lớn, đặc biệt là có sự tham gia của những người trẻ.

(Còn tiếp)

Công Bắc (thực hiện)