TS Ngô Phương Lan: "Chiến thuật" kích cầu du lịch thông qua điện ảnh

Có một thực tế là Thái Lan hàng năm thu hút cả trăm đoàn làm phim lớn nhỏ. Trong khi đó hai năm 2023 - 2024, Việt Nam chưa đón được đoàn phim lớn nào. Trước thực tế này, TS Ngô Phương Lan - Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam - đã có cuộc trò chuyện với Thể thao và Văn hoá (TTXVN) xung quanh "chiến thuật" nhằm kích cầu du lịch thông qua điện ảnh.

* Thực tế đã chứng minh điện ảnh là kênh quảng bá du lịch hữu hiệu. Việc quảng bá du lịch thông qua điện ảnh thời gian qua ở Việt Nam đã có những bước tiến mới song cần có chiến lược lâu dài và bền vững. Bà nghĩ sao về quan điểm trên?

- Phải nói rằng, điện ảnh có tính quốc tế rất cao, một bộ phim hay sẽ có sức lan toả toàn cầu, một thành phố tổ chức liên hoan phim đình đám sẽ khiến cả thế giới quan tâm và hướng về nơi đó.

Thành công từ cái "bắt tay" của điện ảnh và du lịch phải kể đến cú hích đình đám là bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2015, đạo diễn Victor Vũ). Phim ra rạp, kéo theo lượng khách du lịch khổng lồ đến với Phú Yên. Cho đến giờ Phú Yên vẫn được gọi với cái tên thân thương là "Xứ hoa vàng cỏ xanh" cũng từ bộ phim này.

Bên cạnh đó, "thành tích" kích cầu du lịch Việt của nhiều bộ phim, cả phim Hollywood quay tại Việt Nam như Kong - Đảo Đầu lâu lẫn các phim Việt Nam như Mắt biếc, Gái già lắm chiêu, các phim trong chuỗi phim Lật mặt… Sau khi phim "ăn khách" tung hoành rạp chiếu, các vùng đất như Ninh Bình, Quảng Bình, Quảng Ninh, Huế rồi An Giang, Cần Thơ, Lâm Đồng, Ninh Thuận… lại được khách du lịch nườm nượp kéo nhau đến "check in" theo phim.

Năm 2017, Cục Điện ảnh từng có gian hàng "Điện ảnh Việt Nam" tại Liên hoan phim Cannes, trong đó quảng bá bối cảnh quay cho Ninh Bình và nhiều nơi khác. Slogan của sự kiện khi đó là "Việt Nam - Điểm đến mới của các bộ phim bom tấn". Cũng trong năm đó, Cục Điện ảnh đã ký được biên bản ghi nhớ hợp tác với Trung tâm Điện ảnh Quốc gia Pháp, tiếc là sau đó mọi việc chưa triển khai được nhiều…

Luật Điện ảnh sửa đổi có hiệu lực từ ngày 1/1/2023 với nhiều quy định được cho là "thoáng" hơn để thu hút các đoàn làm phim quốc tế, nhưng trong suốt 2 năm 2023 và 2024, chưa thấy có mấy đoàn làm phim nước ngoài lớn đến quay tại Việt Nam.

Trong khi đó, hàng năm, Thái Lan vẫn đón hàng trăm đoàn phim. Cơ chế "ưu đãi thuế" vẫn chưa được thực hiện do vẫn chưa có những hướng dẫn dưới luật.

Phải chăng việc chưa có cơ chế ưu đãi tài chính là rào cản lớn đối với đoàn phim nước ngoài? Trên thực tế, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ - trong đó có hầu hết các bang của Mỹ, đều có chính sách ưu đãi cho tất cả đoàn phim, cả "ngoại" lẫn "nội"! Bởi vì, các bộ phim "nội" thu hút khán giả cũng có sức thu hút du lịch không kém phim nước ngoài!

* Nếu nói rằng: Chúng ta sở hữu phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ, di sản văn hóa đặc sắc... nhưng đều mới chỉ ở dạng tiềm năng để thu hút du lịch thông qua điện ảnh?

- Tôi vừa không thích và vừa thấy dị ứng với từ "tiềm năng". Chúng ta đã biết tới "tiềm năng" của điện ảnh - du lịch Việt từ những năm 1990 khi cùng lúc đón 3 đoàn làm phim lớn là: Đông Dương, Người tình, Điện Biên Phủ. Nhưng tới giờ, số lượng đoàn phim đến Việt Nam vẫn chưa nhiều, chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Biết tiềm năng nhưng không khai thác, không có cách gì làm cho nó sống dậy thì nó vẫn ngủ yên đến giờ. Chính trăn trở làm sao biến tiềm năng thành tài sản đã thôi thúc chúng tôi, bởi xây dựng công nghiệp điện ảnh hay công nghiệp văn hoá thì nhiệm vụ hàng đầu là "hiện thực hoá" khối tài sản có giá trị cả về vật chất và tinh thần mà chúng ta cứ để ẩn chứa dưới dạng "tiềm năng" đó! Tuy nhiên, chiến lược và quy hoạch có nhiều nhưng hầu như chưa có giải pháp, thực hiện hạn chế, còn ở trên giấy và như chúng ta biết: vẫn ở dạng tiềm năng.

Làm sao hiện thực hoá tiềm năng, ở góc độ một hiệp hội xã hội nghề nghiệp, chúng tôi sáng tạo ra Bộ chỉ số thu hút đoàn phim (PAI - Production Attraction Index). Đó không phải chiến lược nhưng là chiến thuật mà chắc là chiến thuật khôn ngoan. Bởi trong 5 tiêu chí của PAI, trước tiên là đảm bảo về thủ tục hành chính cho đoàn làm phim.

Ví dụ trước kia đoàn làm phim vào Việt Nam đã có giấy phép của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, nhưng khi tới địa phương lại có nhiều giấy phép con của ngoại vụ, giao thông - công chính... Khi địa phương đăng ký PAI sẽ cam kết giải quyết thủ tục hành chính- pháp lý đến đâu. Tiếp theo, thông tin ở Việt Nam còn nghèo nàn, cho nên thông tin thực tế địa phương cung cấp cho đoàn phim là tiêu chí quan trọng. Hay là về ưu đãi về tài chính, ví dụ như các ưu đãi về chỗ ở, phương tiện xe- đò tại địa phương, bữa ăn,… để quy ra tiền hoặc chính sách giảm giá tại chỗ.

Các đoàn phim thế giới cân nhắc rất nhiều đến ưu đãi khi quyết định đến quay phim tại một nước nào đó công bố rõ ràng tỉ lệ ưu đãi (thông thường trả lại từ 20-30% chi phí tại địa phương). Nhưng ở Việt Nam hiện nay ưu đãi là con số 0. Điều 41 quy định Chế độ ưu đãi đối với tổ chức nước ngoài sử dụng dịch vụ sản xuất phim tại Việt Nam, trong đó nêu "được ưu đãi về thuế theo quy định của pháp luật thuế hiện hành" nhưng lại chưa có quy định dưới luật để hiện thực hoá điều đó.

* Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam đã khởi xướng và công bố Bộ chỉ số thu hút đoàn làm phim (PAI) đầu tiên trên thế giới. Năm 2024 từ 10 tỉnh thành tham gia lần đầu tiên đã lên con số 37 tỉnh, thành. Bà kỳ vọng gì ở việc bộ chỉ số này sẽ kích thích điện ảnh và thu hút các đoàn phim?

- Chính vì những khó khăn nói trên khi chúng ta chưa thể hiện thực hoá chiến lược, thì Hiệp hội đi vào chiến thuật. Nó không to như chiến lược nhưng thực tế nên địa phương rất hào hứng.

PAI do Hiệp hội xây dựng và khuyến khích các địa phương bắt đầu thực hiện từ năm 2023. PAI có 5 chỉ số để các địa phương tự đánh giá, bao gồm: minh bạch thông tin, hỗ trợ thực địa, hỗ trợ thủ tục pháp lý, hỗ trợ tài chính và hạ tầng sẵn có. Điều này rất hữu ích bởi PAI giúp các địa phương từng bước hiểu được những nhu cầu cụ thể của một đoàn phim khi đến địa phương tìm bối cảnh và quyết định quay phim. Mặt khác, tất cả đoàn phim không phân biệt trong nước hay quốc tế, đều có thể nhận được sự hỗ trợ và ưu đãi từ địa phương theo 5 chỉ số trên.

PAI mang tính đặc thù với tình hình Việt Nam bởi quốc tế người ta không cần tới bộ chỉ số nào do họ đã có quy định và ưu đãi rõ ràng.

Thực tế, từ năm đầu có 10 tỉnh, thành phố tham gia bộ chỉ số đến năm thứ 2 con số đã lên tới 37 cũng chứng tỏ sự lan toả và hiệu ứng xã hội tốt. Tất nhiên, nó không hoàn toàn là tối ưu, bởi năm thứ hai đã có nhiều cải tiến so với năm thứ nhất và năm thứ ba chắc chắn sẽ có nhiều điểm mới.

Dù gì đi chăng nữa, đó cũng là hiện thực hoá và đánh thức tiềm năng, đến lúc chúng ta không còn dùng từ tiềm năng nữa khi đã hoàn thiện giải pháp phát triển công nghiệp văn hoá nói chung và công nghiệp điện ảnh nói riêng.

So với Thái Lan - một nước trong khu vực Đông Nam Á - thì chính sách của chúng ta đã "thụt lùi". Ví dụ hiện tại Thái Lan ưu đãi bằng tiền cho các đoàn phim quốc tế lên tới 20% và sắp tới là 30%.

PAI cũng được đánh giá thân thiện với các đoàn làm phim. Luật quy định ưu đãi cho đoàn làm phim quốc tế đến Việt Nam, nhưng PAI thì ưu đãi với tất cả đoàn làm phim trong nước và quốc tế. Phim Việt Nam hiện thu hút rất lớn khán giả trong nước. Rất mừng thị phần điện ảnh Việt Nam tăng hơn so với trước dịch Covid-19, chiếm tới hơn 30%. Từ khi xuất hiện những đạo diễn "ngàn tỷ" như Trấn Thành, Lý Hải... phim Việt Nam đã có sự tăng trưởng doanh thu. PAI đang là giải pháp cần thiết trong thời gian này. Sau này, khi chúng ta đuổi kịp các nước về chính sách, ưu đãi, chuyên nghiệp hoá hoạt động điện ảnh cũng như xây dựng và phát triển công nghiệp điện ảnh thì PAI có thể không cần thiết nữa.

* Liên hoan phim cũng là một kênh quảng bá hữu hiệu. Qua hai kỳ tổ chức LHP Châu Á - Đà Nẵng (DANAFF) đã ghi dấu ấn với giới điện ảnh trong nước và quốc tế. Với lợi thế của một thành phố biển, liệu chúng ta có thể kỳ vọng DANAFF trở thành một LHP Quốc tế Busan hay Cannes của khu vực, thưa bà?

- Có thể nói, mảnh đất màu mỡ để tạo sự tương tác và hợp tác giữa điện ảnh và du lịch là các liên hoan phim, các sự kiện điện ảnh. Cannes là một thành phố nhỏ trên bờ biển nước Pháp, không có sân bay, muốn đến đó phải bay đến thành phố Nice rồi đi ô tô 30-40 phút. Nếu đi từ Việt Nam, ta phải bay đến một sân bay quốc tế rồi nối chuyến nội địa đến thành phố Nice. Thế nhưng qua 77 kỳ tổ chức, LHP Cannes đã trở thành LHP hàng đầu thế giới, thu hút các ngôi sao hạng A, các nhà làm phim lớn nhất, khiến bất cứ đạo diễn nào cũng mơ ước phim của mình được chọn vào Cannes. Liên hoan phim Cannes đã biến một thành phố nhỏ vô danh thành một thành phố "ngôi sao".

Trường hợp khác là Busan, thành phố lớn thứ hai của Hàn Quốc sau Seoul cũng là thành phố cảng biển lớn ở Châu Á. LHP Busan bắt đầu được tổ chức từ năm 1996. Tôi có dịp đi dự LHP Busan lần II năm 1997, thấy đây là thành phố có biển, có núi nhưng không hiểu sao đôi khi cứ cảm nhận một sự ảm đạm. Thế mà ít ai ngờ LHP Busan phát triển quá nhanh cùng với sự trỗi dậy mạnh mẽ của công nghiệp điện ảnh Hàn Quốc, trở thành một trong những LHP dẫn đầu Châu Á.

Liên hoan phim Châu Á - Đà Nẵng (DANAFF) do Hiệp hội Xúc tiến phát triển Điện ảnh Việt Nam sáng lập và phối hợp với thành phố Đà Nẵng tổ chức lần thứ Nhất vào năm 2023 là Liên hoan phim thường niên đầu tiên ở Việt Nam, xuất phát từ quyết tâm "hiện thực hoá" sớm nhất quy định mới trong Luật Điện ảnh 2022. Mục tiêu của  DANAFF trở thành một sự kiện điện ảnh uy tín ở châu Á và thế giới, thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa và hợp tác quốc tế của điện ảnh Việt Nam, góp phần phát triển du lịch, văn hóa, kinh tế - xã hội thành phố Đà Nẵng và cả nước.

Sau hai kỳ tổ chức, DANAFF đã nhanh chóng nâng tầm chất lượng chuyên môn và tính chuyên nghiệp, gây tiếng vang và tạo được uy tín trong khu vực và quốc tế nhờ tuyển chọn được những tác phẩm điện ảnh đáng giá vào vòng dự thi, quy tụ được các nghệ sĩ, nhà làm phim nổi tiếng, chuyên gia hàng đầu của quốc tế và Việt Nam… Người nổi tiếng đến DANAFF tạo nên sức hút của liên hoan phim, đổi lại, họ bị chinh phục bởi sức quyến rũ của không gian DANAFF, của Đà Nẵng và Việt Nam, sự hiếu khách và chuyên nghiệp của liên hoan phim, cùng với sự thân thiện, cởi mở của con người Đà Nẵng. Chính họ sẽ bắc nhịp cầu để du khách đến với Việt Nam.

* Xin cám ơn bà về cuộc trò chuyện!