Có một Bảo tàng Tố Hữu… bằng thơ

(giaidauscholar.com) - Được nâng cấp từ nhà lưu niệm Tố Hữu, Bảo tàng Tố Hữu mới đây chính thức đi vào hoạt động nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà thơ. Không chỉ trưng bày một khối tư liệu lớn về cuộc đời và sự nghiệp Tố Hữu, đến với Bảo tàng, người xem như được chính nhà thơ kể chuyện, dẫn dắt từng bước khám phá cả một chặng đường thơ, một chặng đường cách mạng suốt gần 70 năm, qua cách trưng bày gợi mở, kết hợp đa phương tiện: đọc, xem, nghe, tương tác.

Đi tìm phần 'hồn' cho Bảo tàng Hà Nội

Đúng tròn 10 năm sau khi hoàn thành công trình Bảo tàng Hà Nội, sau những khó khăn, vất vả và cũng không ít lúng túng, đến nay, địa chỉ văn hóa này bắt đầu hoàn chỉnh phần trưng bày thiết kế, chấm dứt tình trạng “vườn không nhà trống” bấy lâu nay mọi người thường định kiến.

Cách đây hơn 10 năm, nhà lưu niệm Tố Hữu được xây dựng từ ước nguyện của bà Vũ Thị Thanh - vợ nhà thơ Tố Hữu - với tất cả khối tư liệu về ông được người vợ gìn giữ trong suốt cả cuộc đời với tất cả tình yêu và lòng kính trọng. Tâm nguyện của bà đã kịp hoàn thành năm 2009, trước lúc bà đi xa.

Dù cách bài trí đơn sơ, nhưng theo chia sẻ từ gia đình Tố Hữu, không gian nhà lưu niệm đã đón nhận những tình cảm nồng ấm của những người yêu thơ Tố Hữu suốt 10 năm mở cửa.

Từ bảo tàng 2 trong 1…

Cách đây gần 2 năm, gia đình nhà thơ Tố Hữu có ý định nâng cấp nhà lưu niệm thành bảo tàng chuyên nghiệp, hiện đại. Bằng mối nhân duyên, gia đình đã gặp được PGS-TS Nguyễn Văn Huy - nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam - và các cộng sự để tháo gỡ những hạn chế xung quanh việc chuyển tải khối di sản văn hóa lớn của nhà thơ Tố Hữu đến với người xem. Sau 2 năm làm việc tận tâm, Bảo tàng đã được hoàn thành mở cửa đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thơ Tố Hữu.

Không gian trưng bày tại Bảo tàng Tố Hữu được chia thành 2 hợp phần. Đối với hợp phần thứ nhất, trưng bày về cuộc đời và sự nghiệp của Tố Hữu thông qua 8 tập thơ gắn liền với những giai đoạn lịch sử cách mạng của đất nước và hoạt động chính trị của nhà thơ. Trong khi đó, hợp phần thứ 2 tái tạo lại một phần căn nhà 76 Phan Đình Phùng, nơi nhà thơ Tố Hữu và gia đình đã sống suốt hơn 40 năm. Theo như nhà thơ Trần Đăng Khoa thì căn nhà 76 Phan Đình Phùng chứa đựng đầy ắp những kỷ niệm của nhà thơ Tố Hữu.

Chia sẻ về sự mới mẻ trong phong cách trưng bày ở bảo tàng Tố Hữu, PGS-TS Nguyễn Văn Huy cho biết: “Nét độc đáo của trưng bày là tạo ra 2 tuyến xem song song, hòa quyện nhau phản ánh cuộc đời Tố Hữu. 1 tuyến là cuộc đời và hoạt động chính trị, ở tuyến này mọi hoạt động của nhà thơ được giới thiệu theo trình tự thời gian và được đặt trong bối cảnh trong nước và quốc tế. Chúng tôi muốn thể hiện sự tác động qua lại rất chặt chẽ giữa cá nhân với thời cuộc, giữa con người với xã hội rộng lớn cả gần lẫn xa.

1 tuyến khác là thơ, những bài thơ, những tập thơ rút ruột rút gan của ông xuất hiện dần theo năm tháng được đặt trong tầm nhìn, quy chiếu với tuyến chính trị. 2 tuyến cùng chạy suốt cuộc đời ông, đôi chỗ hòa quyện với nhau, 2 mà là 1. Dẫn dắt câu chuyện ở cả 2 tuyến trưng bày là lời kể của nhân vật chính.

Lời kể đó được nảy ra từ 2 cuốn hồi ký của ông: 1 cuốn do ông kể và chính ông biên tập, cẩn thận chỉnh sửa từng câu chữ đã được xuất bản - cuốn Nhớ lại một thời; và 1 cuốn khác do chính tay ông viết từ năm 1990, nhưng vì một lý do nào đó chưa được sử dụng. Lời kể còn được lấy từ những bức thư tâm tình của Tố Hữu gửi người vợ yêu quý trong những ngày ở Việt Bắc hay những lúc ông bà phải xa cách nhau. Xem trưng bày như được chính Tố Hữu thủ thỉ tâm sự, chia sẻ những điều mà bạn chưa biết”.

… đến một bảo tàng vang lên bằng thơ

Theo nhà thơ Trần Đăng Khoa: “Tố Hữu có thể nói là một người thư ký trung thành của cách mạng. Ở Bảo tàng Tố Hữu, chúng ta còn thấy nhiều bảo tàng khác, ngay chính những bài thơ của Tố Hữu cũng sẽ là bảo tàng của Tố Hữu và bảo tàng của cách mạng Việt Nam. Bởi chỉ cần lật qua những bài thơ của Tố Hữu sẽ thấy được từng chặng đường đi của cách mạng... Tố Hữu đã biến tất cả những đường lối, tư tưởng của Đảng thành tình cảm, thành nhạc điệu và thành thơ ca”.

Thật vậy, ở Bảo tàng Tố Hữu có một bảo tàng khác vang lên bằng thơ, những vần thơ tái hiện lịch sử cách mạng và cả một đời thơ của Tố Hữu. Câu chuyện thơ được kể thông qua 9 khối trưng bày mà người xem có thể dễ dàng nhận thấy thông qua cách đặt tên gắn với những áng thơ nổi tiếng của nhà thơ Tố Hữu.

Theo PGS-TS Nguyễn Văn Huy, nhóm làm nội dung và thiết kế trưng bày đã cố gắng tạo ra sự đa dạng trong cách kể chuyện về thơ, không trùng lặp cách tiếp cận, để không nhàm chán. Có khối trưng bày lấy tên tập thơ Từ ấy, Việt Bắc, Máu và Hoa, Một tiếng đờn, Ta với ta, có khối là tên bài thơ Huế Tháng 8, Bài ca Xuân 61, Toàn thắng về ta, Bác ơi, Tạm biệt.

Mỗi khối trưng bày không chỉ giới thiệu thơ mà còn kể những câu chuyện gắn với từng chủ đề thơ. Người tham quan có thể đọc những câu thơ được chọn lựa cẩn thận, không theo lối mòn, không quá quen thuộc. Hoặc được nghe giọng đọc thơ, ngâm thơ, có thể khám phá câu chuyện nhà thơ làm thơ như thế nào và những bài thơ ra đời trong bối cảnh nào, như cảm xúc ở trong tù nghe tiếng rao đêm của trẻ nhỏ, hoặc xúc cảm trào dâng khi trên đường về tiếp quản Hà Nội, hay tập trung cao độ khi sáng tác về Bác...

Đặc biệt hơn cả qua những câu chuyện thơ đang vang lên, được sắp đặt, người xem có thể tìm thấy, phát hiện một vài thói quen nho nhỏ của nhà thơ như chuyện chỉ làm thơ vào ban đêm, huýt sáo khi làm thơ để tìm nhịp điệu... hoặc cách nhà thơ trăn trở tìm câu chữ, ý tứ qua những bản thảo thơ được viết nhiều lần...

• Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam khai trương trưng bày 'Sưu tập tranh cổ động'
• Bảo tàng Báo chí Việt Nam: Nơi lưu giữ những giá trị di sản báo chí
• Góc nhìn 365: Đừng sợ... bảo tàng!
• Thủ tướng trả lời chất vấn về quản lý, sử dụng Bảo tàng Hà Nội

Cũng ở mỗi khối trưng bày, người xem cũng có thể tìm thấy một con người khác của nhà thơ: Từ một thanh niên hừng hực khí phách, đến một người chồng vô cùng dịu dàng, chăm sóc, lo lắng cho vợ từng chút, đến người cha yêu thương con vô bờ bến, háo hức chờ đợi, theo dõi sự thay đổi của mỗi đứa con... Những người bạn nào đã gắn bó với nhà thơ trong mỗi giai đoạn, thời khắc cuộc đời, người xem cũng sẽ thấy trong mỗi khối trưng bày.

Tất cả những câu chuyện kể bằng thơ trong không gian của Bảo tàng Tố Hữu, người tham quan có thể từ từ khám phá bằng nhiều cách: Đọc, xem phim, nghe bằng tai nghe, tìm kiếm bằng tay trên màn hình chạm.

Theo PGS-TS Nguyễn Văn Huy: “Đây là một trưng bày theo phong cách gợi mở, ít câu chữ của người làm bảo tàng, nhưng nhiều hình ảnh, sự kiện được bày ra giúp người xem tự khám phá, liên tưởng và suy ngẫm. Một trưng bày nhỏ nhưng thủ pháp, trưng bày thể hiện nhiều mới mẻ, sáng tạo làm bắt mắt, từ màu sắc, con số, tiêu đề đến cách in ấn, chất liệu trưng bày”.

Có lẽ chính nhờ phong cách trưng bày gợi mở giàu suy ngẫm mà Bảo tàng Tố Hữu đã gieo được vào trong mỗi người xem những xúc cảm chân thực về một “nhà thơ của cách mạng”, “nhà thơ của nhân dân”.

“Đối với chúng tôi, những ký ức bên ông là vô giá. Để hoàn thiện Bảo tàng này, chúng tôi đã lần giở qua từng trang hồi ký, nhật ký, trang bản theo thơ, những lá thư và rất nhiều bức ảnh kể cả do chính ông chụp. Lại nhớ ông vô cùng” - bà Nguyễn Minh Hồng, con gái út của nhà thơ Tố Hữu - chia sẻ.

Công Bắc