Xuất nhập khẩu nhạc rock?

Người thưởng thức, ngạc nhiên hơn, chọn cho mình hoặc trút hầu bao cho những tác phẩm quen thuộc ở các bar nhạc sống đầy ắp các bản nhạc cover quen đến nhàm tai, hoặc gần như không tiêu tốn một chi phí nào cả cho nghệ sĩ mà họ yêu thích vì không có nguồn cung, hoặc đơn giản hơn, viện lý do thiếu tiền. Mãi đến vài ba năm trở lại đây, phong trào sưu tập CD, điểm nhấn quan trọng trong “sự nghiệp” nghe nhạc, mới thật sự manh nha, dù vẫn vô cùng rời rạc. Sau một thời gian rất dài, người trưởng thành có khả năng dốc hầu bao không còn bắt kịp với diễn biến của rock, cũng không thể tìm thấy ở các kênh truyền thông cộng đồng. Người trẻ, những bạn sinh viên với sự cởi mở mới và bài ca thiếu tiền không mới vẫn loay hoay, hoặc chờ mòn đến các dịp chương trình miễn phí rồi vụt tắt.

Đến giữa cơn khủng hoảng kinh tế dai dẳng, sự vênh lệch mới rõ nét hơn cả. Những thị trường còn tăng trưởng đều đặn tương đối cận bão hòa trở thành phao cứu sinh của nền công nghiệp và những nghệ sĩ quốc tế tiến dần xa khỏi thị trường truyền thống bão hòa, kiệt quệ. Màng lọc thị hiếu của các nhà tổ chức âm nhạc vừa giãn ra vừa hẹp lại, và khi vẫn chảy đều đặn vào các quốc gia láng giềng yêu nhạc, không bao giờ chảy đến Việt Nam. Ngoại lệ đi ngược lại với thực tế đáng buồn này có lẽ là những nhà giám tuyển văn hóa nghiệp dư, không ai khác chính là những người bản xứ từ Âu - Mỹ muốn khơi lại sự sống động âm nhạc chỉ thấy được ở quê nhà hay đâu khác. Mang theo mình chính là những sở thích đậm đặc phương Tây, thậm chí lỗi thời, và khỏi phải nói, rất lạ khẩu vị với người Việt, mặc kệ sự sẵn có của Internet. Những nghệ sĩ quốc tế đến Việt Nam, lên sân khấu và rời đi mà không có hai tiếng “cảm ơn” bằng thứ tiếng Việt thân thương.

Nhà tài trợ kiêm nhà xuất bản

Thế nhưng, tại Việt Nam, những xa xỉ đó không hề tồn tại, hay được “hướng dẫn” phải bắt đầu như thế nào bởi bất cứ ai. Mải mê phân biệt thế nào là chính thống và underground, người nghe và chơi rock như bỏ qua thực tế rằng tại Việt Nam số nghệ sĩ thật sự chính thống, được đào tạo và duy trì hoạt động chính quy, chuyên nghiệp là gần bằng 0, dù là rock hay pop, rap. Họ thừa biết hoặc tự dỗ dành mình rằng những đại thụ âm nhạc, những thần tượng họ hằng yêu thích mãi không bao giờ đặt chân đến Việt Nam, và nếu có càng không phải do một người Việt làm nên.

Ngoài ra, viễn cảnh thu âm và xuất bản tác phẩm thông qua một hãng đĩa chuyên nghiệp ở một nền nhạc tự sinh nhưng không thể tự cấp như Việt Nam là hoang đường. Sự sẵn có của công nghệ và kênh phát hành mang tên Internet gieo vào ảo tưởng chơi nhạc cho các bạn trẻ khắp mọi nơi trên thế giới, kể cả các ban nhạc rock trong nước, nhưng thực tế và câu trả lời thường nằm ở doanh thu từ cộng đồng quanh họ vốn chưa từng khả quan, thậm chí còn vô vọng.

Vậy tôn sùng rock Việt phải chăng là một ngoại lệ? Ở một cộng đồng nghe và thưởng thức lành mạnh, và không phải tại Âu-Mỹ, việc ưa chuộng nhạc ngoại so với nhạc nội địa là một thực tế không gì bàn cãi. Trên thế giới có thừa những trường hợp một nghệ sĩ hay ban nhạc chỉ được khán giả nội địa quan tâm đến sau một chuyến xuất ngoại, kể cả Beatles huyền thoại. Một ví dụ dễ thấy là niềm tự hào của nhóm nhạc Black Infinity chỉ vì xuất hiện trong một hợp tuyển âm nhạc đề cao tính “hương xa” (exotic) hơn “chất” (substance). Các sản phẩm xuất khẩu ít ỏi, nghèo nàn không thể chinh phục người nghe tại các thị trường khó tính, nhiều lựa chọn, và vẫn còn bỏ tiền cho sản phẩm họ thực lòng yêu thích.

Do vậy, mọi lập luận ủng hộ nhạc Việt, hay nhạc nội nói chung, đều là một kêu gọi đánh vào tâm lý thương hại hơn thưởng thức, và các ngoại lệ thành công đột biến chỉ củng cố thêm tính quy luật của thói vọng ngoại của khán giả, chuộng thích các sản phẩm văn hóa nhập nội luôn tỏ ra thu hút hơn về chất lẫn số lượng. Khác hẳn với mạng lưới phát hành chuyên nghiệp hẳn hòi của điện ảnh, sự thiếu vắng thị trường, nhập khẩu âm nhạc trở thành một quá trình chọn lựa đậm màu sắc cá nhân, chủ quan cảm tính, nặng sự cắt đặt, cho gì nhận nấy. Ngoài ra, có lẽ rất ít nơi trên thế giới, ý thức về dân tộc và bản sắc lại mạnh mẽ quá mức cần thiết và giàu tính hình thức hơn tại Việt Nam, như một nhận thức sơ khai giữa kỷ nguyên hiện đại. Sự ra đời và bão hòa của các câu lạc bộ theo tỉnh, thành phố nhỏ thay vì các dòng nhạc mới, nghệ sĩ mới như muốn phủ nhận thuộc tính thành thị, để tự khẳng định đầy tham vọng nhưng thiếu hoàn toàn thực lực.

Cuối cùng, khi thị trường chưa được làm quen với sản phẩm, những nhà marketing tiên phong sẽ có tiếng nói cuối cùng, chừng nào họ đủ tài tình để lèo lái thị hiếu chung theo hướng có lợi cho mình. Nhưng văn hóa đại chúng khi nằm trọn trong tay các thương hiệu, những người duy nhất bảo đảm sự thành công của một chiến dịch quảng bá bằng áp đảo về tài chính, truyền thông vào cuộc chỉ khi thương hiệu vẫy cờ, nên chăng cần gióng một hồi chuông báo động cho người nghe nhạc?

Chỉ khi thị hiếu đã rõ nét, khi thị trường mở đủ rộng, các nhà tổ chức âm nhạc đích thực bớt gặp các rào cản mới chính là lúc người nghe được thỏa mãn một cách tự nhiên, không gượng ép. Dù được ngợi ca và tôn sùng, được nhắc đến cách mấy, rock vẫn nằm trong một góc nhỏ bé sự quan tâm của những bạn trẻ và không còn trẻ tự gọi là yêu nhạc, ở đó chi tiêu dành cho nó được di dời sang các món khác hiện hữu, trực quan hơn như phim ảnh, ăn uống hay những sản phẩm thương hiệu yêu rock mang đến cho họ: bia, thuốc lá, thậm chí rượu.

Duy Lê
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần