Cải lương cần những 'kẻ điên' như thế!

(giaidauscholar.com) - Suốt nhiều năm qua, kể từ đầu thập niên 1990, có rất nhiều hội thảo kêu gọi hành động chấn hưng cải lương. Thế nhưng càng họp bàn, đời sống của cải lương ngày càng sa sút - khi chính các nghệ sỹ cải lương không thể sống với nghề theo trọn vẹn ý nghĩa của nó.

Vở cải lương 'nàng Xê-Đa': Mới mẻ và sang trọng

Vở cải lương Nàng Xê-đa (kịch bản chèo: Lưu Quang Thuận - Lưu Quang Vũ, chuyển thể cải lương: Thể Hà Vân) từng đốn tim biết bao nhiêu khán giả suốt thập niên 1980, với khoảng 1.500 suất diễn, khi thu truyền hình lại gây một “cơn bão” khắp miền Nam. Công ty biểu diễn Song Việt vừa đầu tư tái dựng với bàn tay đạo diễn - NSƯT Hoa Hạ, ra mắt suất duy nhất vào đêm 30/1 tại Nhà hát Bến Thành.

Nhưng trước tình cảnh đó, vẫn có những “kẻ điên” dám bỏ công sức và tiền bạc tận hiến cho cải lương theo kiểu “ăn cơm nhà, vác tù và hàng tổng”.

1. Vở Nàng Xê-Đa phiên bản 2021 do NSƯT Hoa Hạ đạo diễn là một trường hợp như vậy, với thành công ngoài mong đợi. Bằng sáng tạo mới, chị đã thổi vào vở diễn sắc thái tươi trẻ qua vũ đạo, lối diễn xuất nhiều hành động, phục trang và cảnh trí đẹp lộng lẫy, âm nhạc lãng mạn. Nhờ vậy, Nàng Xê-Đa phiên bản 2021 không bị chìm khuất trong cái bóng khổng lồ của Nàng Xê-Đa của cố NSƯTĐoàn Bá trong thập niên 1980.

Điều đáng nói, Nàng Xê-Đa của năm 2021 được ra mắt trong thời điểm cải lương đang “hấp hối”, thiếu thốn từ tiền bạc đến sự cổ vũ của khán giả. Để có được một tác phẩm đẹp từ hình thức đến nội dung như thế, ông bầu Hoàng Song Việt phải viết kịch bản quên ngày, quên đêm để kiếm tiền đầu tư, còn đạo diễn NSƯTHoa Hạ chỉ lấy tiền cát-xê mang tính tượng trưng.

Điều đó có nghĩa, ông bầu móc tiền túi ra dựng vở mà không hề biết khả năng thu hồi vốn sẽ ra sao. Thực tế vở Chuyện tình Khâu Vai do Hoàng Song Việt đầu tư hồi sân khấu Đại Việt của anh mới ra mắt, đã lỗ đến vài trăm triệu. Còn đạo diễn Hoa Hạ vẫn thế, làm tuồng nào cũng hoành tráng nhưng vẫn ăn cơm nhà để lo nghệ thuật. Họ làm tất cả chỉ để hy vọng cải lương vẫn còn duy trì, yếu ớt như ngọn đèn dầu leo lét cũng được, miễn đừng tắt hẳn.

Trong thời kỳ mà mọi người quay quắt với cơm áo gạo tiền, tất cả các lĩnh vực kể cả nghệ thuật cũng phải hái ra tiền kiểu có thực mới vực được đạo, thì những con người kiểu như Hoàng Song Việt, NSƯT Hoa Hạ là hàng hiếm quý, khác số đông, hay còn gọi là những kẻ điên rồ. Thế nhưng, nếu không còn những kẻ điên như thế, có thể cải lương đã trở về với dạng thức đờn ca tài tử hát mà không có sân khấu tuồng tích, hoặc là đã chết hẳn.

2. Thành công của Nàng Xê-Đa phiên bản 2021 đã giúp cho vở diễn này sẽ được tái diễn hàng tháng tại rạp Hưng Đạo. Bên cạnh đó, Đoàn cải lương Đại Việt sẽ ký hợp đồng lưu diễn tại các tỉnh thành tại miền Bắc và miền Nam. Bước chạy đà này đã khiến cho NSƯTHoa Hạ quyết định ra mắt lò đào tạo cải lương rất đặc biệt. Theo đó, chị tuyển chọn các diễn viên từng thi Chuông vàng vọng cổ và những diễn viên kiếm sống theo lối hát đám tiệc, để đào tạo họ theo cách truyền nghề trực tiếp trên sàn diễn giống như các đại bang cải lương thời hoàng kim.

Dự tính ban đầu lò đào tạo này sẽ khai giảng vào tháng 4 năm nay, nhưng do dịch bệnh kéo dài nên sẽ dời sang tháng 6. Theo kế hoạch, NSƯT Hoa Hạ sẽ tái dựng 3 vở cải lương kinh điển. Những học trò của chị sẽ được giao những vai diễn phù hợp, và họ sẽ được tập luyện ròng rã suốt 3 tháng. Từ tháng 9 -11, các vở diễnsẽ lần lượt ra mắt công chúng.

Dự án này được kì vọng sẽ giúp cho sân khấu cải lương sáng đèn, nghệ sỹ có đất để thi triển tài năng, và khán giả sẽ có cơ hội xem được những vở tuồng có cốt truyện hay. Điều đáng quý, là lò đào tạo của NSƯT Hoa Hạ chỉ lấy tiền học phí tượng trưng dùng làm kinh phí tập luyện cho toàn bộ anh em nghệ sỹ, bản thân chị không bỏ túi được một đồng nào. Và như thế, Hoa Hạ vẫn tiếp tục ăn cơm nhà để lo cho cải lương.

• Vở cải lương 'nàng Xê-Đa': Mới mẻ và sang trọng

• Nghệ thuật cải lương cần đổi mới để tồn tại và phát triển​

3. Gần đây, "ông bầu điên” Lê Nguyên Đạt khai trương hội quán cải lương Sen Việt tại sân khấu 5B Võ Văn Tần. Tại đây, nghệ sỹ sẽ hát trọn tuồng vào đêm thứ Bảy và Chủ nhật. Các ngày còn lại khán giả và nghệ sỹ sẽ hát giao lưu. Hội quán hoạt động giống phòng trà là không bán vé mà chỉ tính tiền nước uống với mức giá hợp lý.

Hình thức hoạt động này cho thấy một nỗ lực mới của ông bầu Lê Nguyên Đạt trong việc tiếp sức cho cải lương có cơ hội sáng đèn. Cần nhắc lại, bản thân Lê Nguyên Đạt từng bán nhà, bán xe để đầu tư cho cải lương. Về sau này, anh dùng tiền lương đi dạy và tiền cát-xê đạo diễn để nuôi sân khấu cải lương Sen Việt. Đến giờ, vẫn chưa ai biết hội quán Sen Việt sẽ hoạt động hiệu quả hay tiếp tục khiến Lê Nguyên Đạt... thâm thủng ngân sách. Dù vậy, như lời Đạt, anh vẫn quyết tâm làm đến cùng và nếu lỗ sẽ đi vay tiền nuôi cải lương.

Cũng không thể bỏ qua bà bầu Kim Ngân, ái nữ của cố quái kiệt Kim Ngọc,vốn doanh nhân thành đạt. Nếu chỉ tập trung vào kinh doanh, chị có cuộc sống viên mãn về vật chất. Dẫu vậy, chị vẫn đau đáu với nghệ thuật cải lương nên thành lập sân khấu Kim Ngân. Sân khấu này cũng cho ra mắt nhiều vở hay nhưng đến giờ này bà bầu lỗ nặng chứ chưa có được một đồng lời nào từ cải lương. Dù vậy, đến giờ, máu nghề vẫn thúc đẩy chị duy trì sân khấu này.

Với những kẻ điên như ông bầu Hoàng Song Việt, ông bầu Lê Nguyên Đạt, NSƯT Hoa Hạ hay bà bầu Kim Ngân, cải lương là thánh đường, là tôn giáo mà họ là những tín đồ sẵn sàng tử vì đạo. Không biết họ sẽ còn tiếp tục duy trì nhiệt huyết huyết đến khi nào, nhưng cải lương đang cần những kẻ điên như thế.

Nguyễn Huy