Chuẩn hóa cách sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài trong tin tức TTXVN

(giaidauscholar.com) - Ở Việt Nam, trong nhiều thập kỷ qua, phiên âm tên riêng nước ngoài (tên người, địa danh) sang tiếng Việt đã gây nhiều tranh luận sôi nổi, dai dẳng mà vẫn chưa khi nào đạt đến sự nhất trí.

• Bộ Giáo dục Đào tạo lên tiếng về đề xuất cải tiến Tiếng Việt thành Tiếq Việt gây sốc
• Công cụ chuyển đổi tiếng Việt thành 'Tiếq Việt cải tiến': 72% cực lực phản đối
• Không chỉ TS Bùi Hiền, nhiều bậc tiền bối cũng từng 'cải cách tiếng Việt'

Thoạt nghe, một nhiệm vụ như thế không mấy nặng nề. Tuy nhiên, trên thực tế, câu chuyện xung quanh những mong muốn giảm thiểu khó khăn nói trên đã diễn ra suốt một thời gian dài.

TTXVN là cơ quan thông tấn duy nhất ở Việt Nam, chịu trách nhiệm cung cấp thông tin cho tất cả các cơ quan báo chí trong và ngoài nước về những thông tin trong nước và thế giới. Tuy nhiên, từ nhiều năm nay, việc sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài trong các đơn vị thông tin của TTXVN vẫn còn thiếu thống nhất. Điều này đã gây không ít khó khăn cho các cơ quan báo chí cũng như độc giả trong việc tra cứu và đôi khi gây ra sự hiểu lầm.

Nhận thức rõ những tồn tại đó, tháng 8/2013, TTXVN đã ban hành Quyết định số 888/2013/QĐ-TTX về việc thống nhất cách viết danh từ riêng tiếng nước ngoài cho các đơn vị của TTXVN. Tuy nhiên, quy định trên vẫn bộc lộ nhiều hạn chế. Mặt khác, trong thời gian gần đây, sự phát triển như vũ bão của truyền thông đại chúng, sự xuất hiện và phát triển đến chóng mặt của Internet và sự tăng lên đáng kể về trình độ đọc của công chúng đã buộc những người làm báo nói chung và làm báo thông tấn nói riêng phải nhìn lại cách sử dụng tên riêng tiếng nước ngoài trên báo chí. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng một quy chuẩn chung về cách viết tên riêng tiếng nước ngoài để áp dụng thống nhất trong toàn ngành đã trở thành yêu cầu cấp bách ở TTXVN.

Năm 2015, Liên chi hội Nhà báo TTXVN đã hoàn thành đề án nghiên cứu khoa học công nghệ cấp ngành mang tên “Giải pháp chuẩn hóa cách sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài trong tin tức của TTXVN hiện nay”. Đề tài sau khi hoàn thành và đưa vào ứng dụng đã giúp Ban lãnh đạo cơ quan xây dựng được bộ quy tắc mới chuẩn hóa sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài đồng thời làm tiêu chí quy định bắt buộc áp dụng trong toàn ngành thông tấn.
Tuy nhiên, khi Internet phát triển, các bộ quy tắc cần được điện tử hóa, giúp cho việc tra cứu dễ dàng và có thể bổ sung, chỉnh sửa nhanh chóng danh mục tiêu chuẩn sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài.

Năm 2016, Liên chi hội Nhà báo TTXVN đã quyết định, dựa trên kết quả nghiên cứu của đề án thứ nhất, thực hiện đề án nghiên cứu khoa học công nghệ thứ hai “Xây dựng bộ quy chuẩn phong cách báo chí của Thông tấn xã Việt Nam về chuẩn hóa cách sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài” do ông Lê Quốc Minh, Phó Tổng giám đốc, Phó Chủ tịch Liên chi hội Nhà báo TTXVN làm Chủ nhiệm đề tài..

Quan điểm định hướng của lãnh đạo TTXVN và lãnh đạo Liên chi hội Nhà báo TTXVN là thiết lập một bộ quy chuẩn thống nhất về cách sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài chứ không đòi hỏi có một bộ quy chuẩn chính xác vì điều này là bất khả thi, nhất là trong bối cảnh có quá nhiều quan điểm khác nhau, cả trong giới chuyên gia ngôn ngữ lẫn giữa các ban biên tập, toà soạn. Khi quy định này được lãnh đạo cơ quan ban hành, tất cả các đơn vị bắt buộc phải áp dụng thống nhất, dù là trên báo in, báo điện tử, tin phổ biến, tin tham khảo hay phát thanh, truyền hình.

Tất cả các đơn vị sản xuất thông tin của TTXVN, kể cả các đơn vị tin nguồn và các đơn vị xuất bản, được yêu cầu hướng đến sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài theo một bộ tiêu chuẩn thống nhất trong toàn ngành.

Thay đổi quan trọng nhất so với cách làm trước đây là các bộ quy tắc sẽ được điện tử hóa, giúp cho việc tra cứu dễ dàng và có thể bổ sung, chỉnh sửa nhanh chóng danh mục tiêu chuẩn sử dụng danh từ riêng tiếng nước ngoài, trong bối cảnh Internet phát triển.

TTXVN sẽ xây dựng hệ thống tra cứu danh từ riêng tiếng nước ngoài tương đối hoàn thiện, đặt trên hệ thống sản xuất thông tin đa phương tiện NPS để tất cả các phóng viên, biên tập viên TTXVN cho dù đang tác nghiệp ở các địa phương trong nước hay nước ngoài đều có thể truy cập vào kho dữ liệu này qua Internet.

Hệ thống này đóng vai trò như một tiện ích, công cụ trong website chính thức của TTXVN. Bộ quy chuẩn này không phải chỉ được thực hiện một lần và ở dạng đóng mà là dạng mở và sẽ liên tục bổ sung thêm các danh từ riêng tiếng nước ngoài mới xuất hiện trong tin tức của TTXVN, hoặc được chỉnh lý cho chính xác, phù hợp với yêu cầu thông tin trong thời kỳ mới.
Bộ quy chuẩn chủ yếu tập trung vào chuẩn hóa cách sử dụng tên riêng tiếng nước ngoài ở các thể loại: Tên nhân vật, chức danh, tổ chức, nội các và các quốc gia, lãnh thổ,…ở bốn ngữ: Anh, Pháp, Trung và Nga.   

Thông tấn xã Việt Nam có đến hơn 40 ấn phẩm các loại bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau nên việc tạo ra sự thống nhất là rất quan trọng đối với cả các độc giả, khán thính giả cũng như hơn 1.100 phóng viên, biên tập viên đang công tác tại TTXVN.

Một khi được lập thành, bộ quy chuẩn sẽ là công cụ điều chỉnh quan trọng trong quy trình sản xuất thông tin của các đơn vị, là công cụ định hướng không thể thiếu cho những phóng viên, biên tập viên mới vào nghề.

Tầm nhìn xa hơn của đề án là tạo một bộ tiêu chuẩn chung cho nhiều cơ quan báo chí của Việt Nam. Thực tế, có một số lượng đáng kể các cơ quan báo chí trong nước phụ thuộc rất nhiều vào thông tin của Thông tấn xã Việt Nam, không chỉ các cơ quan báo chí địa phương mà cả các tờ báo, đài phát thanh truyền hình của các đoàn thể, hiệp hội.

Bộ Giáo dục Đào tạo lên tiếng về đề xuất cải tiến Tiếng Việt thành Tiếq Việt gây sốc

Bộ GD&ĐT không đủ thẩm quyền và không có dự kiến áp dụng bất cứ một phương án nào về cải tiến chữ viết quốc gia trong giai đoạn hiện nay.

Đ.B