Máy bay thương mại: 'Lối thoát hiểm' cho Edward Snowden

(giaidauscholar.com) - Ngày thứ Năm tuần này, khi một chiếc máy bay của hãng hàng không Aeroflot cất cánh rời khỏi Moskva và bay bất thường theo hướng Nam, nhắm về phía thủ đô Havana của Cuba, nó đã lập tức gây phỏng đoán rằng cựu chuyên gia phân tích tình báo người Mỹ Edward Snowden, nhân vật đang lẩn trốn sự truy nã của Mỹ, có thể đã ở trên máy bay.

Thế nhưng, thực tế chiếc máy bay chỉ bay theo hướng Nam để tránh nhiễu loạn không khí, giống nhiều chuyến bay khác phải đi qua Đại Tây Dương trong ngày. 

Khi máy bay thương mại an toàn hơn chuyên cơ

Không có dấu hiệu của Snowden ở sân bay Havana. Anh vẫn ở lại sân bay Sheremetyevo ở Moskva và đã gặp các nhà hoạt động nhân quyền một ngày sau đó.

Tuy nhiên các chuyên gia hàng không cho rằng những phỏng đoán như trên không phải không có căn cứ. Nhờ được bảo vệ bởi các quy định hàng không quốc tế, một chuyến bay thương mại có thể là cơ hội tốt nhất để Snowden rời khỏi Nga và đi tị nạn lúc này, thay vì sử dụng chuyên cơ hoặc máy bay tư nhân.

Các hãng hàng không thương mại hiện được tự do sử dụng không phận của các quốc gia, một quy định được biết tới với tên Tự do Đầu tiên trong giao thông hàng không. Nguyên tắc Tự do Đầu tiên này là trung tâm của một hệ thống quy định phức tạp, nhưng đã được thiết lập ổn định, giúp hoạt động giao thông hàng không trên toàn cầu diễn ra êm thấm.

"Một trong những nguyên tắc chủ chốt của hệ thống Công ước Chicago là các hãng hàng không thương mại có quyền bay qua hoặc dừng chân và tiếp nhiên liệu mà không cần phải xin phép nước sở hữu không phận họ đang hoạt động trên đó" - luật sư hàng không Simon Phippard ở công ty luật Bird & Bird của Anh nói.

Các chuyên cơ không được tự do như vậy. Về mặt kỹ thuật, chuyên cơ phải xin phép trước khi đi vào không phận nước khác. Những nghi ngờ về việc Mỹ và đồng minh có thể tìm cách ngăn chặn Snowden tẩu thoát bằng chuyên cơ đã trở thành hiện thực vào tuần trước, khi vài nước châu Âu cấm máy bay chở Tổng thống Bolivia Evo Morales đi vào không phận nước họ, lúc ông trở về từ Moskva.

Morales nói rằng ông bị từ chối không cho vào không phận vì các nước trên nghi ngờ máy bay của ông chở theo Snowden. Thế nhưng các chuyên gia luật hàng không nói rằng về nguyên tắc, các nước châu Âu không sai bởi họ chỉ cần viện dẫn lý do chủ quyền là đã đủ để từ chối không cho chuyên cơ nước khác vào không phận.

"Dựa trên nguyên tắc chủ quyền, mọi quốc gia đều có quyền từ chối việc cho chuyên cơ của nước khác bay qua không phận" - John Mulligan, một nhà nghiên cứu tại Viện nghiên cứu Luật hàng không Quốc tế ở Đại học DePaul tại Chicago nói.

Về phía những chiếc máy bay tư nhân, như máy bay chở theo chủ doanh nghiệp, cơ sở pháp lý để ngăn chúng đi vào không phận có phức tạp hơn. Người ta sẽ phải dẫn ra nhiều lý do khác nhau, nhưng về cơ bản, ngăn chúng đi vào không phận vẫn dễ hơn một chiếc máy bay thương mại.

Nhiều rủi ro khi chạy trốn bằng máy bay

Hiện tại Nga đang ngày càng mất kiên nhẫn với việc Snowden tiếp tục ở lì trong sân bay Sheremetyevo. Moskva sẽ muốn anh phải ra đi trước khi họ tổ chức một cuộc họp của các bộ trưởng tài chính thuộc nhóm G20 vào tuần tới.

Những bất kỳ chuyến bay nào chở theo Snowden bay qua bầu trời của Mỹ hoặc của đồng minh với Mỹ đều sẽ có những rủi ro, không cần biết quy định quốc tế ra sao.

Mặc dù Tổng thống Mỹ Barack Obama nói hồi tháng 6 rằng ông sẽ "không điều chiến đấu cơ lên trời để chặn bắt" Snowden, các quan chức Mỹ vẫn cảnh cáo các quốc gia rằng họ sẽ phải lãnh "hậu quả" nếu để Snowden hạ cánh hoặc đi ngang qua không phận mà không bắt rồi giao cho Mỹ.

Từ Nga không có đường bay thẳng tới Venezuela, Nicaragua và Bolivia, 3 quốc gia Mỹ Latin đã chấp nhận cho Snowden tị nạn. Tuyến đường an toàn nhất hiện là đi qua Havana. Tuy nhiên Cuba không nói rằng nước này có cho Snowden bay qua không phận hay không.

Snowden từng có kế hoạch bay tới Havana trên máy bay của hãng hàng không Aeroflot vào ngày 24/6, chưa đầy 24 giờ sau khi anh tới Moskva. Tin này đã khiến báo chí quốc tế thi nhau mua vé lên máy bay. Tuy nhiên sau đó anh đã không lên máy bay vào phút chót, chủ yếu vì tuyến bay này sẽ băng qua không phận Mỹ.

Cả Edward Snowden và Nga hiện đều muốn tránh việc lặp lại kịch bản của nhân vật trốn chạy người Iran Mehran Karimi Nasseri. Mehran đã có 18 năm sống trong sân bay Charles de Gaulle ở Paris vì không có nơi nào muốn nhận ông và trải nghiệm của ông đã truyền cảm hứng cho phim The Terminal của Tom Hanks.

Các nhà quan sát nói rằng Snowden giờ sẽ tìm kiếm các chuyến bay đi qua không phận của các nước "không thích" Mỹ. Phần lớn các chuyến bay thương mại tầm xa hiện đều đi qua ít nhất một nước châu Âu. Vì thế một lựa chọn tiềm năng hiện nay là bay tới Tehran, Iran. Snowden cũng có thể hướng về Đông, tới Thượng Hải, Bắc Kinh. Nhưng Trung Quốc đã thể hiện thái độ không muốn chứa anh.

Snowden cũng có thể thuê một chuyến bay tư nhân và nó sẽ bay vòng qua Bắc cực rồi hướng về phía Nam qua Đại Tây Dương, tránh hoàn toàn không phận Mỹ và đồng minh. Chuyến bay này có thể dài tới 11.000 km. Nhưng vấn đề là máy bay sẽ tiếp nhiên liệu ở đâu, ai sẽ trả tiền cho Snowden trốn chạy và anh sẽ kiếm đâu ra một chiếc máy bay tầm xa như thế?

Chiếc máy bay tư nhân có tầm xa nhất trên thế giới hiện nay là Gulfstream G550, với khả năng bay hơn 10.000km. Một chuyến bay tư nhân từ Moskva tới Caracas, Venezuela, đang được chào giá khoảng 100.000 USD, chưa tính quãng đường phụ trội để bay vòng qua các không phận không thân thiện.

Lựa chọn tàu hỏa và tàu biển

Snowden vẫn còn một lựa chọn nữa, dù không khả thi lắm, là rời Nga bằng tàu hỏa xuyên Siberia tới châu Á. Nga và Venezuela gần như không có hoạt động giao thương với nhau nên việc nhảy lên một chiếc tàu chở hàng để chạy trốn bằng đường biển hơi khó khả thi. Ngoài ra những chuyến đi như thế thường có tốc độ chậm, khiến anh dễ bị sa lưới. Đó là chưa kể tới việc lên tàu sẽ khiến Snowden rời khu vực trung chuyển, điều mà Moskva đang muốn tránh.

Một số nguồn tin ở Nga nói rằng một chiếc xe của đại sứ quán sẽ xử lý được vấn đề này. Nhưng nơi nào sẽ đồng ý cử xe đến đón Snowden lại là một câu hỏi khó có đáp án.

Tường Linh (Theo Reuters)
Thể thao & Văn hóa