Làm gì để 'giải cứu' các đô thị ven biển Việt Nam?

(giaidauscholar.com) - Những ảnh hưởng tiêu cực của hiện tượng biến đổi khí hậu (BĐKH), đặc biệt là nguy cơ nước biển dâng đang là câu chuyện thời sự của cả thế giới, trong đó có Việt Nam – là quốc gia có bờ biển dài với nhiều đô thị ven biển trải khắp từ Bắc chí Nam.

• Ứng phó với biến đổi khí hậu: Bước đi tiên phong của khoa học và công nghệ

Mức độ tổn thương của các đô thị ven biển do BĐKH

Đề tài đã  thu thập, hệ thống hóa dữ liệu về thực trạng đô thị hóa và tác động của BĐKH đến hệ thống đô thị ven biển (ĐTVB) Việt Nam và 5 ĐTVB điển hình (Hải Phòng, Đà Nẵng, Hội An, Nha Trang, TP HCM, Rạch giá), và TP Đà Nẵng - đô thị trình diễn của đề tài.

GS.TS Mai Trọng Nhuận

Điều tra khảo sát bổ sung tại 5 đô thị này và khảo sát chi tiết, phỏng vấn hộ gia đình tại 56 phường xã thuộc 7 quận, huyện của đô thị Đà Nẵng về thực trạng đô thị hóa, tác động của BĐKH, năng lực thích ứng và khả năng dễ bị tổn thương với BĐKH của đô thị, cộng đồng và hộ gia đình. Hệ thống hóa, phân tích, tổng hợp số liệu, đánh giá tác động của các tai biến, năng lực thích ứng và khả năng dễ bị tổn thương với BĐKH của hệ thống đô thị ven biển Việt Nam và 5 đô thị điển hình phục vụ xây dựng mô hình đô thị ven biển có khả năng thích ứng với BĐKH

Từ đó, nghiên cứu đề xuất cơ sở lý thuyết, phương pháp và quy trình xây dựng, nội dung mô hình đô thị ven biển Việt Nam có khả năng thích ứng với BĐKH, áp dụng cụ thể cho TP Đà Nẵng và tại khu vực điểm nóng của thành phố Đà Nẵng

Thực tế cho thấy, ven biển Việt Nam có hai nhóm đô thị (sơn-thuỷ và đô thị thuỷ) khác nhau về điều kiện tự nhiên, mức độ nhạy cảm, khả năng thích ứng, tổn thương do BĐKH, thiên tai và đô thị ho.

Đề tài đã phân tích và đánh giá đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội, quá trình hình thành, phát triển và quản lý đô thị và quá trình đô thị hóa ở các đô thị ven biển. Lần đầu tiên đề tài đã phân loại đô thị ven biển thành hai kiểu dựa vào sự có mặt các dải tự nhiên, cảnh quan và mức độ nhạy cảm với BĐKH gồm: đô thị sơn - thủy (Hạ Long, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Nha Trang...) và đô thị thủy (Hải Phòng, Hội An, TP HCM, Rạch Giá...). Đề tài đã phân tích và chỉ rõ cácvấn đề còn tồn tại trong quy hoạch phát triển, quản lý đô thị, đặc biệt gắn những vấn đề liên quan với thích ứng BĐKH.

Đề tài đã phân tích chi tiết những biểu hiện của BĐKH tại 5 ĐTVB điển hình thông qua các biểu hiện bất thường về các yếu tố thời tiết (nhiệt độ, lượng mưa, tốc độ gió, số giờ nắng và lượng bốc hơi, nước biển dâng, dòng chảy và lũ lụt) và cường độ, tần suất của thiên tai bão và áp thấp nhiệt đới, lũ lụt và mực nước biển dâng, nhiễm mặn và hạn hán, xói lở bờ biển, sạt lở bờ sông, bồi lắng cửa sông ven biển, trượt lở đất, cháy rừng.

Một góc thành phố Hạ Long (Quảng Ninh), đô thị sơn - thủy đặc trưng. Ảnh: Anh Tuấn – TTXVN

Theo chiều giảm dần mức độ tác hại đến ĐTVB, có thể xếp các tai biến liên quan BĐKH vào thứ tự như sau: lũ lụt, bão, nhiễm mặn và xói lở, hạn hán và cháy rừng. Theo thứ tự giảm dần mức độ tổn thương của các ĐTVB điển hình có thể xếp chúng vào dãy như sau: Hội An, Rạch Giá, TP HCM, Hải Phòng, Nha Trang. Các phát hiện và kết quả đánh giá nêu trên là cơ sở xây dụng mô hình ĐTVB có khả năng thích ứng với BĐKH.

Có thể khẳng định, hệ thống ĐTVB Việt Nam đa dạng về điều kiện tự nhiên, bao gồm cả các đô thị sơn thủy (có núi, đồi, sông, biển...) và đô thị thủy (chủ yếu phát triển trên vùng đất thường thấp ven sông, ven biển, ven hồ) đã và đang bị tác động và tổn thương mạnh do BĐKH (lũ lụt, bão, nhiễm mặn và xói lở, hạn hán và cháy rừng).

Các ĐTVB Việt Nam chưa có quy hoạch phát triển đô thị lồng ghép với đánh giá tác động của BĐKH. Theo mức độ giảm dần về tác động, tổn thương do BĐKH, có thể xếp 5 thành phố nghiên cứu theo thứ tự: Hội An, Rạch Giá, TP HCM, Hải Phòng, Nha Trang.

Xây dựng khả năng thích ứng cho Đà Nẵng

Đà Nẵng là thành phố sơn thuỷ điển hình đang chịu tác động mạnh từ BĐKH thông qua các biểu hiện của BĐKH và các tai biến bão, lũ lụt, nhiễm mặn, hạn hán, trượt lở mái dốc, xói lở bờ, bồi lắng cửa sông, cháy rừng trong bối cảnh đô thị hóa tốc độ cao.Mức độ tổn thương do từng tai biến gây ra trên phạm vi toàn thành phố có thể phân biệt thành các vùng từ rất cao đến thấp.

Mức độ tổn thương do tổ hợp các tai biến gây ra có giá trị thấp ở các quận Sơn Trà, Hải Châu, trung bình ở Các quận Liên Chiểu, Cẩm Lệ, Thanh Khê, cao ở các Quận Ngũ Hành Sơn và huyện Hòa Vang.

Thành phố Đà Nẵng bên sông Hàn. Ảnh: Trần Lê Lâm - TTXVN

Khả năng thích ứng tự nhiên của Đà Nẵng thuộc loại cao nhờ có cả núi (Bà Nà, Hải Vân), đồi, vùng đất cao, bán đảo, bờ biển uốn lượn, đa dạng hệ sinh thái, cảnh quan tụ nhiên, bán tự nhiên. Khả năng chống chịu xã hội cao nhờ có hệ thống hạ tầng tốt. Khả năng thích ứng  với từng tai biến của TP. Đà Nẵngđược chia thành 4 cấp từ thấp đến rất cao. Khả năng thích ứng tổng hợp với BĐKH của 16 phường thuộc loại rất cao, 11 phường thuộc loại cao, 16 phường thuộc loại trung bình, và 13 phường/ xã, thuộc loại thấp.

Lần đầu tiên, khung nội dung, các tiêu chí và chỉ số của các mô hình ĐTVB có khả năng thích ứng với BĐKH được xây dựng ở Việt Nam dựa trên cơ sở khoa học, kinh nghiệm thực tiễn trong và ngoài nước, các đặc thù của hệ thống ĐTVB Việt Nam.

Các mô hình đô thị Đà Nẵng có khả năng thích ứng với BĐKH được xây dựng gồm: Mô hình tổng quát TP Đà Nẵng có khả năng thích ứng với BĐKH, mô hình quy hoạch đô thị Đà Nẵng có khả năng thích ứng với BĐKH, mô hình phát triển kinh tế đô thị Đà Nẵng có khả năng thích ứng với BĐKH, mô hình phát triển xã hội đô thị Đà Nẵng có khả năng thích ứng với BĐKH, mô hình quản trị đô thị Đà Nẵng có trách nhiệm giải trình cao, có khả năng thích ứng với BĐKH, các mô hình ĐTVB chuyên biệt có khả năng thích ứng với BĐKH tại khu vực các điểm nóng (diễn thế đô thị tự phát; tai biến bão, áp thấp nhiệt đới và ngập lụt; nhiễm mặn và hạn hán) cho TP Đà Nẵng.

Đề tài đã xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu cho hệ thống ĐTVB Việt Nam và 6 thành phố Hải Phòng, Hội An, Nha Trang, TP HCM, Rạch Giá và Đà Nẵng.

Đ.Kinh